Het ontwerp van Schüler en Schüler-Witte voor ICC Berlin kwam voort uit een uniek politiek klimaat waarin dingen groter moesten zijn om beter te kunnen zijn. Experts op het gebied van het toerisme voorspelden eind jaren zestig een gestage toename van het aantal internationale conferenties dat zou plaatsvinden, en dus zou een gigantisch centrum dat voor deze momenten zou kunnen dienen precies datgene kunnen zijn dat de wereld en haar portemonnee naar West-Duitsland zou trekken. Met een capaciteit van slechts 1.200 werd de Kongresshalle in het park Tiergarten nu erkend als te klein om aan de vraag te voldoen (het gebouw is sindsdien opnieuw ontworpen als Huis van Wereldculturendoor sommigen “de zwangere oester” genoemd). En dus schreef AMK (Ausstellungs-, Messe-, Kongress-GmbH) in 1966 een prijsvraag uit om een multifunctionele zaal te ontwerpen met een maximale capaciteit van ongeveer 4.000 personen. Het winnende ontwerp kwam uiteindelijk van Schüler en Schüler-Witte, destijds een onbekend duo, maar stadsbestuurders stopten het project al snel voordat het kon beginnen, met het argument dat het geen geschikt tegengif zou zijn voor de uitdagingen van de toekomst. Het zou simpelweg niet groot genoeg zijn.
En terwijl deze oefening in stadsplanning ten westen van de Muur plaatsvond, Oost-Duitse architect Heinz Graffunder en de Bouwacademie van de Duitse Democratische Republiek waren bezig met de laatste hand aan de plannen voor het nieuwe onderkomen van het parlement, het Palast der Republik. Het meest ambitieuze gebouw uit de jonge geschiedenis van de DDR (Oost-Duitsland) zou in 1973 de grond in gaan en in 1976 worden geopend, slechts drie jaar eerder. ICC Berlijn’s voltooiing. De plannen, opgevat als een glinsterend baken van zelfbenoemde bekendheid en macht, maakten gebruik van het vermogen van de architectuur om gedurfde maatschappelijke gevoelens, zoals bescherming, eenheid en kracht, over te brengen: een taal die beide delen van Duitsland vloeiend spraken. En de opkomst van deze plannen was ongetwijfeld het begin van een architecturale race om beide dominantie te verkondigen.
Opnieuw kregen de architecten Schüler en Schüler-Witte de opdracht een conferentiecentrum te bouwen, maar deze keer ontwierpen ze een beest dat te brutaal was om tegengehouden te worden: 313 meter lang, 89 meter breed en 40 meter hoog.
De sensatie van het navigeren door het interieur van het gebouw, dat gelijktijdige gevoelens van doorgang en transcendentie oproept met zijn spelonkachtige hallen en uitgestrekte tussenverdiepingen, schommelt tussen het lopen over de dekken van een schip en het bewegen tussen de perrons van een treinstation.
van links: vloer-, plafond-, raam- en muurdetails komen samen bovenaan een trap; de naburige Funkturm Berlin (Berlijnse Radiotoren) deelt de skyline met ICC Berlin
Binnen in het Internationales Congress Centrum, in Berlijn, lichtsculptuur ‘The Brain’ van Frank Oehring, 1979
Tegenwoordig is ICC Berlijn bevroren in de tijd tussen zijn verleden en zijn toekomst, maar gelukkig is een toekomst gegarandeerd. Hiermee hoopt Henke dat de stad een geval van wat hij ‘zombie-urbanisme’ noemt, kan vermijden. De formele uitnodiging om plannen voor te stellen voor het langverwachte tweede leven van het gebouw gaat gepaard met een strikte bepaling dat het een plek voor het publiek moet zijn – een ruimte om samen te komen die het leven van zowel de lokale bevolking als bezoekers verrijkt. Het oorspronkelijke ontwerp van Schüler en Schüler-Witte voor het gebouw stelt veel vragen over hoe we ons de toekomst voorstellen, vragen die, zoals Henke stelt, “zelfs in de jaren zeventig zeer hedendaags waren”. “Het gaat niet alleen om beton en aluminium”, voegt hij eraan toe. “Er is een immaterieel voordeel. Er zijn tientallen jaren van mensenlevens aan verbonden.”
Verwijzend naar de notoir hoogdravende bureaucratische besluitvorming van de stad, besluit hij: “Gelukkig was Berlijn te traag om de fout te maken dit gebouw af te breken. Het bestaat nog steeds. We hebben nog steeds het volledige potentieel ervan.”
Fotografie door Bastian Achard. Afkomstig uit 10+ nummer 8 – TOEKOMST, JUBILEUM, VIERING – nu verkrijgbaar. Bestel uw exemplaar hier.
Interne trappen en verhoogde loopbruggen, verbindende niveaus en hallen;
