Hennadiy Vladimirovitch Fil, 65 jaar oud, voormalig plaatsvervangend commandant van het 309e Raketregiment van de Sovjet-Unie, staat op 5 december naast een oude Sovjet-luchtverdedigingsraket in het Museum van de Strategische Raketstrijdkrachten, waar hij nu gids is.
Anton Shtuka voor NPR
onderschrift verbergen
bijschrift wisselen
Anton Shtuka voor NPR
POBUZKE, Oekraïne – Te midden van uitgestrekte akkers in het zuiden van Oekraïne vind je wat ooit een geheime Sovjet-lanceerplaats voor intercontinentale ballistische raketten was. Tegenwoordig is het het Museum van Strategische Raketkrachten.
Naast de kroniek van de wapenwedloop tussen de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten uit de Koude Oorlog, vertelt het museum ook het verhaal van hoe Oekraïne zijn kernwapenarsenaal ontmantelde – met de verzekering van de VS, Groot-Brittannië en Rusland dat zijn soevereiniteit gerespecteerd zou worden – kort nadat het in 1991 een onafhankelijk land werd.
Tegenwoordig zijn de meeste Oekraïners van mening dat het besluit om de kernwapens op te geven een noodlottige vergissing was. Voor hen is dit museum een bittere herinnering aan wat zij zeggen dat hun ‘naïviteit’ en ‘verraad’ was.
Op deze koude, stormachtige decemberdag zijn er niet veel bezoekers, maar Ihor Volodin en Inna Kravchuk zijn afkomstig uit de aangrenzende regio Tsjerkasy.
“Ik denk dat het deel uitmaakt van onze geschiedenis en dat het belangrijk is om erover te weten”, zegt Kravchuk. Maar ze zegt dat het haar ook boos maakt: “Als we deze wapens hadden gehouden, zou Rusland waarschijnlijk niet hebben aangevallen. De kernwapens waren onze verzekering.”
Ihor Volodin, 31, een recente bezoeker van het museum, is een dienstlid van de Nationale Garde die ook 3D-printbare radiografisch bestuurbare tanks ontwerpt.
Anton Shtuka voor NPR
onderschrift verbergen
bijschrift wisselen
Anton Shtuka voor NPR
Hennadiy Vladimirovitch Fil, een 65-jarige gids, diende hier ooit als luitenant-kolonel in de elite-rakettroepen. Hij schrijft zijn jeugdige huidskleur toe aan de tijd die hij in een ondergrondse silo op de locatie doorbracht.
Fil zegt dat bijna niemand van een bepaalde leeftijd het museum verlaat zonder te vloeken.
Maar vóór dat verraad was er vier decennia van de wapenwedloop uit de Koude Oorlog, en dit museum dompelt bezoekers diep in dat tijdperk aan de Sovjet-kant. Zwart-witportretten van Sovjetcommandanten met strenge blikken en kisten vol medailles staren vanaf de muren naar beneden, terwijl oude roterende telefoons en verouderde bedieningspanelen uit de jaren zestig de sombere sfeer van die tijd helpen herscheppen. De plek is tegelijkertijd griezelig, fascinerend en soms overweldigend met details.
Fil gebruikt een lange aanwijzer om muurkaarten en grafieken te markeren die de wapenwedloop en de geplande wederzijdse vernietiging tussen de VS en de USSR beschrijven. Hij zegt dat de tien intercontinentale ballistische raketten die hier ooit waren gestationeerd, binnen 25 minuten na de lancering de Amerikaanse oostkust hadden kunnen bereiken. Elk zou tien kernkoppen kunnen vervoeren met een vernietigingscapaciteit van 200.000 vierkante kilometer of 77.000 vierkante mijl – ongeveer het gebied van Nebraska.
Hennadiy Vladimirovitch Fil toont de locaties van de lanceerlocaties op een kaart in het Museum of the Strategic Missile Forces.
Anton Shtuka voor NPR
onderschrift verbergen
bijschrift wisselen
Anton Shtuka voor NPR
Toen de Sovjet-Unie in 1991 uiteenviel, bleef Oekraïne achter met de het op twee na grootste kernwapenarsenaal ter wereldna de VS en Rusland. In januari 1994 stopte de toenmalige president Bill Clinton in Kiev op weg naar Moskou, voor gesprekken met de eerste democratisch gekozen president van Oekraïne, Leonid Kravchuk. Later dat jaar werd een akkoord bereikt waarin Oekraïne zijn kernwapens zou opgeven.
Die overeenkomst, bekend als de Memorandum van Boedapestwerd in Hongarije ondertekend door Oekraïne, Rusland, de VS en Groot-Brittannië. De drie medeondertekenaars van Oekraïne beloofden dat zijn territoriale integriteit gerespecteerd zou worden.
Een bioscoopjournaal dat in het museum wordt afgespeeld, laat zien hoe de nucleaire raketten van Oekraïne halverwege de jaren negentig werden vernietigd. Ook straalvliegtuigen die kernkoppen konden vervoeren, werden ontmanteld. De tien silo’s die ooit raketten bevatten, zijn gevuld met beton – behalve één die als tentoonstelling op het museumterrein is bewaard, waar bezoekers de enorme, buiten gebruik gestelde raketten kunnen zien nestelen in een silo.
Bovenste gedeelte van een intercontinentale lanceersilo voor ballistische raketten van het 309th Missile Regiment in het Museum of the Strategic Missile Forces.
Anton Shtuka voor NPR
onderschrift verbergen
bijschrift wisselen
Anton Shtuka voor NPR
Er is ook een uitgebreide tentoonstelling van hardware uit verschillende Sovjet- en Russische oorlogen: de Tweede Wereldoorlog, Afghanistan in de jaren tachtig en vernietigde Russische tanks uit de huidige oorlog in Oekraïne. Er is ook een van de raketten die de Sovjets vanuit Cuba op de VS richtten tijdens de Cubaanse rakettencrisis van 1962 – hier bekend als de ‘Caribische crisis’.
Fil merkt bitter op dat Oekraïne een paar jaar later ook verschillende vliegtuigen aan Rusland heeft gegeven als betaling voor aardgasschulden.
‘Nu’, zegt hij, ‘bombardeert Rusland ons met onze eigen vliegtuigen.’
De Deense ambassadeur in Kiev, Thomas Lund-Sorensen, bezoekt deze dag ook het museum. Hoewel het terugdringen van het aantal landen dat kernwapens bezit altijd positief is, zegt hij dat hij het ermee eens is dat wat er met Oekraïne is gebeurd ‘een schande’ is.
“Ze gaven de beloften van de drie machten op, en de garanties die destijds door Rusland werden gegeven waren duidelijk niet het papier waard waarop ze waren geschreven”, zegt Lund-Sorensen.
Sovjet-raketlanceervoertuigen van het voormalige 309th Missile Regiment op het museumterrein.
Anton Shtuka voor NPR
onderschrift verbergen
bijschrift wisselen
Anton Shtuka voor NPR
Zelfs Clinton heeft zijn spijt geuit over het Memorandum van Boedapest. In een interview met de Ierse omroep RTE in het jaar na de grootschalige invasie van Oekraïne in 2022 door Rusland: zei Clinton“Ik voel me er vreselijk over… en ik voel een persoonlijk belang omdat ik ze zover heb gekregen dat ze hun kernwapens zouden opgeven. En geen van hen gelooft dat Rusland deze stunt zou hebben uitgehaald als Oekraïne nog steeds over hun wapens beschikte.”
Dit museum is een pijnlijke herinnering aan wat er is gebeurd en onderstreept waarom Oekraïne erop staat dat ijzersterke veiligheidsgaranties deel uitmaken van elk vredesakkoord met Rusland vandaag de dag.
Fil neemt bezoekers mee door een ondergrondse gang ter lengte van twee voetbalvelden voordat hij een deur van 2000 pond opent, die naar een kleine lift leidt.
Het NPR-team propt zich in om 50 meter af te dalen in een ondergrondse silo. De deuren openen naar een kleine woonruimte met drie stapelbedden, een toilet, een kookplaat en muffe, vreemd ruikende lucht. Fil zegt dat dit de plek is waar een lanceerploeg tot 45 dagen zou kunnen leven in geval van een nucleaire oorlog. Een muurladder door een opening in het plafond leidt naar een lanceerruimte erboven.
Hennadiy Vladimirovitch Fil, een gids in het museum, zit in de beschermde commandopost, 44 meter onder de grond, op de bodem van een raketsilo.
Anton Shtuka voor NPR
onderschrift verbergen
bijschrift wisselen
Anton Shtuka voor NPR
Wij klimmen er doorheen. Nadat hij ons op de twee stoelen van de hoogste commandant heeft gezet – die aan de vloer zijn vastgeschroefd en voorzien zijn van harnassen om je vast te binden (Fil zegt dat een directe nucleaire aanval uit Amerika een explosie zou hebben veroorzaakt die gelijk is aan een aardbeving van 12 punten op de schaal van Richter) – zet Fil een schakelaar om. Het eeuwenoud ogende bedieningspaneel licht op. Hij legt onze handen op een knop en een sleutel voor een simulatie van de lancering van een nucleaire raket.
Er zijn twee mensen nodig die twee gebaren maken om de raketten te lanceren. Terwijl hij het lanceerbevel geeft, drukken we op de knop en draaien we de sleutel om. Er begint een luid alarm te klinken. Op een scherm hierboven zien we een simulatie van de ballistische raketten die uit hun silo’s opstijgen en één voor één in een vuurbal worden gelanceerd.
Hennadiy Vladimirovitch Fil drukt op de lanceerknop op het bedieningspaneel in de beschermde commandopost van de centrale positie.
Anton Shtuka voor NPR
onderschrift verbergen
bijschrift wisselen
Anton Shtuka voor NPR
Ondanks de recente Russische dreigementen zegt Fil dat hij niet gelooft dat de Russische president Vladimir Poetin een kernwapen zou durven gebruiken.
‘Ze zijn te onvoorspelbaar’, zegt hij. Hij voegt eraan toe dat Rusland ook weet dat een dergelijke daad zware gevolgen zal ondervinden.
We zien de raketten in de simulatie door de ruimte reizen. Al snel beginnen ze hun doelen te bereiken.
Het uitzicht vanuit de ruimte op ons scherm toont paddestoelwolken die over de hele planeet bloeien en een verteller beschrijft een kettingreactie die alle zuurstof uit de atmosfeer haalt en zo het leven op onze planeet beëindigt.
Fil zegt dat hij dankbaar is dat het nooit zover is gekomen. Maar hij betreurt het nog steeds dat Oekraïne zijn nucleaire afschrikking heeft opgegeven.
Museumbezoekers kunnen een visualisatie van een nucleaire aanval bekijken en zien wat er zou zijn gebeurd als er een nucleaire raketlancering had plaatsgevonden.
Anton Shtuka voor NPR
onderschrift verbergen
bijschrift wisselen
Anton Shtuka voor NPR
