Met Kerstmis kan de wereld een beetje menselijker lijken dan normaal, zelfs in oorlogstijd.
Elk jaar verschijnt zo’n glimp van vrede in wat algemeen wordt beschouwd als ’s werelds langstlopende communistische opstand.
Het guerrillaconflict tussen het Maoïstische Nieuwe Volksleger (NPA) en de regering, dat op de Filippijnen wordt uitgevochten, zal in 2026 zijn 57e jaar ingaan en heeft zo’n 60.000 levens geëist.
Maar één keer per jaar hebben de gevechten de neiging om te pauzeren als beide partijen de wapens neerleggen voor Kerstmis.
Deze traditie wordt al vele jaren in acht genomen, tenminste sinds 1986, een zeldzaam moment van terughoudendheid in een wereld die nu gewelddadiger is dan ooit tevoren sinds de Tweede Wereldoorlog.
Volgens het Vredesonderzoeksinstituut Oslo (PRIO) bereikte het aantal conflicten waarbij staten betrokken waren eind vorig jaar het hoogste niveau sinds 1946. In totaal waren er in 2024 61 conflicten actief – bijna twee keer zoveel als twintig jaar geleden.
Vorig jaar was ook het vierde meest gewelddadige jaar sinds het einde van de Koude Oorlog, alleen overtroffen door de drie voorgaande jaren in termen van doden tijdens gevechten.
De verspreiding van franchises van Islamitische Staat sinds 2014, samen met de zware tol van oorlogen in Oekraïne en Gaza, behoorden tot de belangrijkste oorzaken van deze pieken, zegt Siri Aas Rustad, een onderzoeker bij PRIO.
Conflicten duurden nu doorgaans langer dan in het verleden, voegde ze eraan toe, terwijl vredeshandhavingsoperaties en vredesprocessen waren afgenomen.
De vredesorde wankelt
Deskundigen zien een ontmoedigende bredere trend achter deze verschuiving: de stervende toestand van de op het Westen gewortelde liberale orde en multilaterale instellingen zoals de VN.
Deze orde, gebaseerd op ideeën over universele mensenrechten en democratie, stimuleerde het oplossen van geschillen met niet-gewelddadige middelen, zegt Oliver Richmond, een vooraanstaand vredesonderzoeker aan de Universiteit van Manchester.
Maar de door de VS geleide westerse bondgenoten slaagden er niet in een werkelijk eerlijk mondiaal systeem op te zetten en gaven vaak prioriteit aan hun eigen belangen, wat uitdagingen uitlokte, zei hij.
Lees meer:
Hoe Trump de nieuwe wereldwanorde een boost heeft gegeven
Oorlog, vrede en natuur: foto’s die 2025 bepaalden
Opkomende machten als China, Turkije, Rusland en de Golfstaten hadden zichzelf als vredestichters neergezet, maar streefden hun eigen systemen van overheersing na, betoogde de heer Richmond.
Conflicten van Oekraïne tot Soedan duren nu voort terwijl externe actoren geweld tolereren – of mogelijk maken – in het nastreven van een ‘overwinnaarsvrede’, voegde hij eraan toe.
Kleine pauzes kunnen grotere betekenissen hebben
Tegen deze sombere achtergrond bieden de kerststaakt-het-vuren op de Filippijnen een glimp van een alternatieve aanpak.
De traditie van het stopzetten van de vijandelijkheden tijdens de feestdagen – als weerspiegeling van de bijbelse boodschap van vrede op aarde – gaat ver terug. Het bekendste voorbeeld kwam uit 1914, toen Britse en Duitse troepen tijdens de Eerste Wereldoorlog de loopgraven overstaken om samen Kerstmis te vieren.
Heropvoering van het Kerstbestand ter gelegenheid van het 100-jarig jubileum in België. Foto: PA
Dergelijke korte wapenstilstanden maakten zelden een einde aan conflicten, maar ze hielpen wel bij het opbouwen van vertrouwen op lange termijn dat nodig is om vredesakkoorden op lange termijn tot stand te brengen, aldus mevrouw Rustad.
In de Filipijnen is het de gewoonte geworden dat beide partijen onafhankelijk eenzijdig een staakt-het-vuren voor Kerstmis afkondigen zonder een overeenkomst te ondertekenen.
Zelfs voormalig president Rodrigo Duterte – berucht om zijn brute ‘oorlog tegen drugs’ en wordt nu geconfronteerd met het Internationaal Strafhof – soms kerstwapenstilstand genoemd, die tijdens de feestdagen “rust en sereniteit” belooft voor de Filippino’s.
👉Luister naar The World met Richard Engel en Yalda Hakim in je podcast-app👈
De motieven waren niet puur altruïstisch, aangezien “kerststaakt-het-vuren van beide kanten goede propaganda was”, zegt Patricio Abinales, een politiek historicus aan de Universiteit van Hawaï in Manoa.
“Nu de wapens tijdelijk tot zwijgen waren gebracht, konden plattelandsgemeenschappen Kerstmis vreedzaam vieren – net als regeringstroepen in hun kampen en de NPA in hun guerrillagebieden”, zei hij.
Vrede vanaf de basis
De heer Richmond, de vredesonderzoeker, betoogde dat vredesopbouw in ieder geval succesvoller was als het werd geïnformeerd door dergelijke grassrootspraktijken en lokale gemeenschappen, dan gedreven door bemoeizuchtige geopolitieke machten en instellingen.
“De slachtoffers worden rechtstreeks getroffen door het conflict en hebben doorgaans een beter begrip van wat een vreedzame oplossing kan vereisen”, zei hij.
In 2023 werd een door Rusland voorgesteld bestand voor orthodoxe Kerstmis verworpen door Oekraïne, omdat het vermoedde dat Moskou tijd zocht om zich te hergroeperen.
“Er was duidelijk niet genoeg vertrouwen om hierover overeenstemming te bereiken”, aldus mevrouw Rustad. Rusland kondigde in mei van dit jaar een kort eenzijdig staakt-het-vuren af, maar Oekraïne bestempelde dit als een farce en zei dat de aanvallen doorgingen.
Oekraïense soldaten vieren orthodox Kerstmis in 2023. Foto: Reuters
Uiteindelijk komt het beëindigen van langdurige conflicten neer op politieke wil, aldus Richmond.
De instrumenten voor vrede zijn bekend: grote mogendheden zouden zich kunnen verzetten tegen geweld en kunnen investeren in “werkelijk multilaterale instellingen zoals de VN, vredeshandhaving, vredesopbouw, bemiddeling en internationale mensenrechtenwetgeving”, voegde hij eraan toe.
‘Maar ze zijn niet bereid dat te doen, ook al roepen samenlevingen om vrede’, zei Richmond.
Een vervagende traditie?
Zonder dat geopolitiek getouwtrek blijft de kersttraditie van vrede op de Filippijnen nog steeds bestaan.
Dit jaar heeft de NPA, net als in 2023, een vierdaags staakt-het-vuren afgekondigd voor Kerstmis en Nieuwjaar, ook al werd dit niet beantwoord door de regeringstroepen.
Leden van het Filippijnse Nieuwe Volksleger tonen hun wapens. Afbeelding: Reuters
Professor Abinales zei dat de opstand ernstig verzwakt was en steeds irrelevanter werd – wat uiteindelijk een einde zou kunnen maken aan het decennialange conflict.
“Als de huidige trend zich voortzet, zullen de kerststaakt-het-vuren tot het verleden behoren”, zei hij.
