Toen ik me inschreef voor mijn diploma filmstudies, begon onze docent ons niet met ‘Citizen Kane’ of ‘Battleship Potemkin’ of iets dergelijks. In plaats daarvan namen ze ons mee naar de plaatselijke bioscoop voor een speciale vertoning van ‘Close Encounters of the Third Kind’. Het was pure magie om het op het grote scherm te zien, vooral toen we aan het einde bij de oogverblindende lichtshow kwamen. De getoonde versie was wijselijk niet de Director’s Cut van Steven Spielberg, waarin hij een wijziging aanbracht in een van zijn belangrijkste films waar hij vandaag de dag nog steeds spijt van heeft.
“Close Encounters” was een persoonlijk project voor Spielberg. Na het fenomenale kassucces van ‘Jaws’ kreeg de jonge filmmaker van Columbia Pictures de vrijheid om elke film te maken die hij wilde. Hij keerde terug naar het onderwerp ‘Firelight’, een vroege film die hij als tiener maakte over mysterieuze UFO-waarnemingen en een doofpotoperatie van de CIA. Richard Dreyfuss was weer aan boord om Roy Neary te spelen, een arbeidersfamilieman wiens gedachten zijn veranderd na zijn eigen ontmoeting. Dat is slechts één van de vele UFO-incidenten die wereldwijd in de film plaatsvinden, waaronder de ontvoering van het driejarige zoontje van Jillian Guller (Melinda Dillon). Daarna raken Roy en Jillian allebei geobsedeerd door de raadselachtige vorm van een torenhoge rots. Zodra ze het geïmplanteerde beeld als Devils Tower in Wyoming herkennen, gaan ze op pad om een afspraak te maken met de buitenaardse wezens, ondanks de inspanningen van de Amerikaanse regering.
‘Close Encounters’ is verhalend niet de sterkste film van Spielberg, en Neary is niet de meest sympathieke hoofdrolspeler, maar dat doet er nauwelijks toe wanneer het moederschip neerdaalt op Devils Tower. Gebaseerd op het onvergetelijke vijfnotenmotief van John Williams, is de symfonie van licht en geluid een van de meest wonderbaarlijke sequenties in de Hollywood-cinema. Maar Columbia wilde dat Spielberg nog verder zou gaan.
Columbia Pictures wilde ons een kijkje in het moederschip laten nemen in Close Encounters
Ondanks de vrijheid en financiële steun die Spielberg van Columbia kreeg om ‘Close Encounters of the Third Kind’ te maken, was er een voorwaarde. Hoewel de regisseur vooruitkeek op een nieuwe potentiële zomerkaskraker, had de studio erop gewed dat de boerderij op de foto een kersthit zou worden en drong aan op een releasedatum half november.
Spielberg kon nauwelijks klagen, maar door de krappe deadline moest hij het eindproduct overhaasten en enkele reeksen overslaan. Het deed geen afbreuk aan het commerciële en kritische succes van de film: “Close Encounters” maakte het tot opeenvolgende blockbusters voor Spielberg, bracht wereldwijd $ 340 miljoen op tegen een budget van $ 20 miljoen en ontving meerdere Oscar-nominaties. Dat was op zichzelf een geweldige prestatie, maar het was nog indrukwekkender voor een gezinsvriendelijke sciencefictionfilm die werd uitgebracht in hetzelfde jaar dat ‘Star Wars’ de kassa domineerde.
Nadat hij opnieuw een grote hit had afgeleverd, ging Spielberg terug naar Columbia en vroeg om extra geld om de film te voltooien zoals hij oorspronkelijk van plan was. De studio accepteerde het, maar er was nog een voorwaarde: ze wilden een geldschot om het interieur van het moederschip te onthullen, en Spielberg werd gedwongen om een compromis sluiten waar hij spijt van zou krijgen.
In de originele theatrale versie blijft Roy Neary niet rondhangen als de aliens hem aan het einde van de film uitnodigen voor een ritje. We zien hem voor het laatst een landingshelling oplopen in het gloeiende licht terwijl een van de buitenaardse wezens een gesprekje in gebarentaal heeft met de rondreizende ufoloog van François Truffaut. Dan vertrekt het schip en dat is alles. Maar om de studio tevreden te houden, bracht Spielberg Dreyfuss terug om ons een kijkje te geven in wat Neary van binnen ziet.
Het tonen van het interieur van het moederschip voegde niet veel toe aan Close Encounters
Nadat Spielberg zijn aanpassingen had doorgevoerd en extra beelden had gemaakt, de speciale editie “Close Encounters of the Third Kind”. werd uitgebracht in maart 1980. Vreemd genoeg is een director’s cut drie minuten korter dan de theatrale montage; Terwijl Spielberg nieuwe scènes toevoegde om de manier te benadrukken waarop Neary’s familie bezwijkt onder zijn UFO-obsessie, samen met een ander spektakelmoment met een schip gevonden in de Gobi-woestijn, heeft hij ook verschillende scènes verwijderd waarvan hij dacht dat ze niet zo goed werkten.
De grote verandering in de vitrine was een extra scène aan het einde die het interieur van het moederschip onthulde. Het is helemaal prima; Neary kijkt omhoog terwijl mini-UFO’s rondfladderen, en we zien een enorme ruimte ingenomen door een fonkelend kerstboomachtig bouwwerk en een hele reeks ramen met kleine buitenaardse silhouetten die uitkijken op hun nieuwe passagier. Door dit alles te laten zien, breekt de film niet, maar voegt het ook niet veel toe. De speciale effecten sluiten aan bij de buitenopnames die een paar jaar eerder zijn gefilmd, maar het voelt wat overbodig aan en Williams raakt zijn ‘Wish Upon a Star’-hommage nog harder op de neus.
Over het geheel genomen is het een beetje anticlimax, en Spielberg betreurde later de beslissing (via Ver weg): “Ik had (dat) nooit moeten doen, want dat had altijd een mysterie moeten blijven, de binnenkant van dat schip.” Spielberg corrigeerde zijn fout toen hij opnieuw terugkeerde naar “Close Encounters” voor de Collector’s Edition van 1998. Hij bewaarde de karakteropbouwende dingen en het schip in de woestijn, maar hij hakte de interne finale in stukken, gaf ons zijn definitieve versie van de film en herstelde (althans voor nieuwkomers) het mysterie van wat zich in het moederschip bevindt.
