Was de staatsgreep echt of een schijnvertoning?

Militaire overnames zijn niets nieuws in Guinee-Bissau. Het West-Afrikaanse land heeft sinds de onafhankelijkheid van Portugal in 1974 minstens negen succesvolle pogingen tot staatsgreep meegemaakt.

Maar toen militaire officieren afgelopen woensdag aankondigden dat ze de controle over het land hadden overgenomen, waren sommige analisten en politieke figuren sceptisch.

Alle typische ingrediënten voor een staatsgreep waren aanwezig: er klonk geweervuur ​​in de buurt van het presidentiële paleis, de president – ​​Umaro Sissoco Embaló – werd gearresteerd en soldaten hielden een toespraak op de staatstelevisie.

Toch zijn er ook andere omstandigheden in twijfel getrokken, waarbij de Senegalese premier Ousmane Sonko en de voormalige Nigeriaanse president Goodluck Jonathan zich bij een koor van stemmen voegden die geloven dat de overname door Embaló zelf was bedacht.

En om de zaken nog ingewikkelder te maken, drong het leger er bij de BBC op aan dat het het land had overgenomen, maar veroordeelde het het gebruik van het woord ‘staatsgreep’.

De leiders van de junta zeiden dat ze handelden om een ​​complot van niet bij naam genoemde politici, die “de steun hadden van een bekende drugsbaron”, te dwarsbomen om het land, dat bekend is geworden als een centrum voor drugshandel, te destabiliseren.

Slechts drie dagen voor de militaire machtsovername stemden de Bissau-Guineërs voor presidentsverkiezingen. Embaló, 53, stelde zich kandidaat voor een tweede termijn en zijn grootste uitdager was Fernando Dias da Costa.

Dias werd gesteund door voormalig premier Domingos Pereira, die aanvankelijk namens de belangrijkste oppositiepartij PAIGC zich kandidaat zou stellen voor het presidentschap. Pereira was echter gediskwalificeerd voor de wedstrijd nadat de autoriteiten zeiden dat hij zijn papieren te laat had ingediend.

De verkiezingsresultaten zouden donderdag bekendgemaakt zijn, de dag nadat de staatsgreep had plaatsgevonden.

Nadat er geweervuur ​​was gehoord in de hoofdstad Bissau, Embaló vertelde de Franse nieuwssite Jeune Afrique dat hij was gearresteerd door mannen in uniform in het presidentiële paleis.

Militaire officieren verschenen vervolgens op de staatstelevisie en kondigden aan dat ze de president hadden afgezet om een ​​complot om het land te destabiliseren te dwarsbomen. Het leger schortte het verkiezingsproces op en blokkeerde de publicatie van de verkiezingsresultaten.

In een kort telefoongesprek zei Embaló tegen France 24: “Ik ben afgezet.”

Anderen werden ook vastgehouden, onder wie Pereira, minister van Binnenlandse Zaken Botché Candé en legerchef generaal Biague Na N’tan.

Het hoofdkwartier van de verkiezingscommissie werd aangevallen en een functionaris heeft sindsdien onthuld dat gewapende mannen met bivakmutsen het papierwerk en de belangrijkste computerserver waarop de resultaten werden opgeslagen, hadden vernietigd – wat betekent dat de verkiezingsresultaten niet kunnen worden gepubliceerd.

De oppositie, maatschappelijke organisaties en politici uit andere West-Afrikaanse landen hebben de aankondiging van het leger in twijfel getrokken.

Embaló vloog met een Senegalese militaire vlucht naar buurland Senegal nadat hij donderdag uit hechtenis werd vrijgelaten – een detail dat PAIGC-functionaris Flávio Baticã Ferreira verdacht vindt.

“De manier waarop hij Guinee-Bissau verliet, begeleid als een toerist met zijn gezin en bagage, zonder enig obstakel of weerstand… dit alles toont aan dat het geen staatsgreep was, omdat we allemaal weten hoe een staatsgreep werkt”, zei Ferreira, voormalig parlementslid, tegen de BBC.

In de reeks staatsgrepen die de afgelopen vijf jaar in Afrika hebben plaatsgevonden, heeft geen enkele afgezette leider het land zo snel mogen verlaten als Embaló.

Een paar analisten vertelden de BBC echter dat het leger van Guinee-Bissau misschien van mening was dat het zo snel mogelijk laten vliegen van Embaló voor een soepele overgang zou zorgen.

Goodluck Jonathan, de voormalige president van Nigeria, zette ook vraagtekens bij de staatsgreep en zei dat een staatshoofd normaal gesproken niet met buitenlandse media aan de telefoon mag praten tijdens een militaire machtsovername.

“Wat er in Guinee-Bissau gebeurde was geen staatsgreep… bij gebrek aan een beter woord zou ik zeggen dat het een ceremoniële staatsgreep was”, zei de ex-president, die deel uitmaakte van een team dat de verkiezingen in Guinee-Bissau observeerde, tegen verslaggevers.

Jonathan heeft gelijk: het is niet bekend dat afgezette leiders tijdens hun arrestatie contact maken met de buitenwereld. Maar er zijn uitzonderingen – De voormalige president van Gabon filmde een video waarin hij zijn “vrienden over de hele wereld” aanspoorde om steun nadat hij in 2023 was afgezet.

De benoeming van generaal Horta N’Tam als de nieuwe militaire leider van Guinee-Bissau heeft ook argwaan gewekt, aangezien de generaal werd beschouwd als een nauwe bondgenoot van Embaló.

Embaló heeft niet gereageerd op beschuldigingen dat hij de staatsgreep zou hebben georkestreerd.

Critici hebben Embaló al lang beschuldigd van het verzinnen van pogingen tot staatsgreep om de afwijkende meningen aan te pakken – beschuldigingen die de voormalige leider ontkent.

Hij zei dat hij in totaal drie overnamepogingen heeft overleefd. In december 2023, na zo’n staatsgreepcomplotEmbaló ontbond het door de oppositie gedomineerde parlement. Sindsdien heeft Guinee-Bissau geen zittende wetgevende macht meer gehad.

Sommige maatschappelijke organisaties hebben Embaló ervan beschuldigd de staatsgreep van vorige week te hebben georkestreerd om te voorkomen dat ongunstige verkiezingsresultaten zouden worden gepubliceerd.

Politiek analist Ryan Cummings zei dat de eerdere acties van de president… zoals het uitstellen van de verkiezingen met een jaar – zulke vermoedens hadden aangewakkerd. Het is echter ook ‘zeer aannemelijk’ dat de strijdkrachten onafhankelijk hebben gehandeld om een ​​politieke patstelling te voorkomen, aangezien zowel Embaló als Dias beweerden dat ze deze verkiezingen hadden gewonnen, vertelde Cummings aan de BBC.

Beverly Ochieng, West-Afrika-analist bij inlichtingenbureau Control Risks, erkende ook de scepsis rond de staatsgreep.

Ze zei echter dat de spanningen binnen de politieke elite, gecombineerd met het besluit om Pereira uit de presidentiële race te weren, “waarschijnlijk hebben bijgedragen aan een militaire interventie”.

In een toespraak op de staatstelevisie zei generaal Denis N’Canha dat het leger de controle overnam nadat ze een plan hadden ontdekt van enkele politici en een ‘bekende drugsbaron’ om het land te destabiliseren.

Het leger heeft geen verdere details gegeven ter ondersteuning van deze verklaring.

Echter, Guinee-Bissau staat bekend als doorvoerland voor cocaïne vanuit Latijns-Amerika naar Europa komen.

De VN hebben het land een ‘narcostaat’ genoemd; de kustlijn heeft veel onbewoonde eilanden, waardoor het ideaal is voor drugshandelaren.

Generaal N’Tam, voormalig stafchef van het leger, is beëdigd als president en zal gedurende een overgangsperiode van een jaar aan de macht blijven.

De generaal heeft een nieuw kabinet benoemd, bestaande uit 23 ministers en vijf staatssecretarissen.

Embaló daarentegen heeft Senegal verlaten voor Congo-Brazzaville. Volgens bronnen in Senegal en Guinee-Bissau vertrok hij omdat hij boos was omdat de premier van Senegal de staatsgreep een “schijnvertoning” had genoemd.

Dias, die zei dat hij op de dag van de staatsgreep aan arrestatie was ontsnapt, heeft asiel gekregen van Nigeria.

Zaterdag gingen honderden demonstranten de straat op en eisten de vrijlating van Pereira. Ze riepen de autoriteiten ook op om de verkiezingsresultaten te publiceren.

Daarnaast hebben drie maatschappelijke groeperingen opgeroepen tot een algemene staking en een campagne voor burgerlijke ongehoorzaamheid om de ‘electorale waarheid’ te herstellen.

Maar de reacties zijn gemengd: sommige inwoners prijzen het leger en hopen op een ordelijke overgang.

“Ik ben niet tegen het militaire regime zolang het de levensomstandigheden in het land verbetert”, zei Suncar Gassama tegen de BBC.

Ex-Kamerlid Ferreira omschreef de sfeer in het land als ‘gespannen’.

‘Niemand weet wat de toekomst van Guinee-Bissau in petto heeft’, zei hij.

Aanvullende berichtgeving door Ines Silva