Wit-Russische gevangenen vieren hun vrijlating nadat de VS de sancties heeft opgeheven

Geruchten over een grote vrijlating van gevangenen uit Wit-Rusland deden al een paar dagen de ronde.

Maar niemand wilde de namen op de lijst onthullen, of het exacte aantal, totdat iedereen veilig naar buiten was en eindelijk vrij.

In totaal zijn 123 politieke gevangenen vrijgelaten, waaronder enkele van de bekendste namen onder Wit-Russische oppositiepolitici, mensenrechtenactivisten en journalisten.

Maria Kolesnikova, de protestleider met een beroemde glimlach met rode lippenstift, stond op de vrijlatingslijst.

Een video waarin ze sprong van vreugde en andere voormalige gevangenen omhelsde, dolblij om herenigd te worden, vloog al snel rond op sociale media. Toen kwam er nog een, in een bus vanuit Wit-Rusland, waar ze iedereen bedankte die had geholpen dit moment te verwezenlijken.

“Het is een gevoel van ongelooflijk geluk om degenen te zien die mij dierbaar zijn, om ze te omhelzen en te beseffen dat we allemaal vrij zijn”, vertelde Masha, zoals ze het meest bekend is, tegen de camera, terwijl haar lippen al weer rood waren geverfd.

De eerste zonsondergang van haar vrijheid was iets van grote schoonheid, zei ze.

“Maar ik denk ook aan degenen die nog niet vrij zijn en ik wacht op het moment waarop we elkaar allemaal kunnen omarmen, wanneer iedereen vrij is.”

Ook Viktor Babaryka is eruit, een bankier die zich in 2020 kandidaat probeerde te stellen voor het presidentschap, maar werd opgesloten voordat de verkiezingen überhaupt begonnen.

Ook de Nobelprijswinnaar voor de Vrede, Ales Bialiatski, is vrijgelaten van een gevangenisstraf van tien jaar.

Allen werden gevangengezet vanwege hun verzet tegen het autoritaire bewind van Alexander Loekasjenko, wiens veiligheidstroepen de massaprotesten van 2020 met bruut geweld neersloegen. Ze vormden de grootste uitdaging voor zijn heerschappij waarmee hij ooit te maken heeft gehad.

De vrijlating van de gevangenen is nu het resultaat van lange en complexe onderhandelingen onder leiding van de VS, die culmineerden in een tweedaags bezoek aan Minsk deze week door de nieuwe speciale gezant van Donald Trump, John Coale.

Voor Loekasjenko is die betrokkenheid op zich al een overwinning: na jaren als politieke paria in het Westen te zijn geweest, is hij duidelijk blij dat hij weer op goede voet met de VS kan praten.

Maar hij zorgde er ook voor dat de Amerikaanse sancties op een belangrijk exportproduct voor zijn land, potas, werden geschrapt, als verdere, meer tastbare beloning. De EU-sancties – en een strenger beleid – zijn nog steeds van kracht.

Het is niet helemaal duidelijk wat Trump hiermee te winnen heeft. Maar Wit-Rusland is een nauwe bondgenoot van Rusland, ook in zijn oorlog tegen Oekraïne, en deze stap komt op het moment dat de VS ook opnieuw contact zoeken met Moskou, op zoek naar een vredesakkoord.

Van de tientallen gevangenen die Loekasjenko had losgelaten, werd altijd verwacht dat ze hier naar Vilnius, Litouwen zouden komen, waar een menigte vrienden, familieleden en collega-activisten zich in de vrieskou buiten de Amerikaanse ambassade verzamelden om hen te begroeten.

Sommigen kwamen gehuld in de rood-witte oppositievlag van Wit-Rusland.

Tatsiana Khomich, de zus van Masha Kolesnikova die ruim vijf jaar campagne had gevoerd voor haar vrijlating, kon niet stoppen met glimlachen. “Ik heb net met Masha gesproken”, vertelde ze me na een videogesprek.

Kolesnikova was vóór de betwiste verkiezingen van 2020 een professionele fluitiste en bracht een groot deel van haar straf door in eenzame opsluiting. Ze weigerde zelfs brieven en telefoontjes naar haar familie.

“Het gaat goed met haar, het gaat goed met haar. Ik wil haar alleen maar knuffelen. Ik kan het nog steeds niet helemaal geloven”, zei haar zus.

Plotseling was er commotie in de menigte: een politieauto, met knipperende blauwe lichten, reed richting de poort van de Amerikaanse ambassade en leidde een klein konvooi andere voertuigen.

Maar onmogelijk was dat alle 123 ex-gevangenen binnen waren. In plaats daarvan kwamen we te weten dat er slechts zeven buitenlanders naar Litouwen waren gebracht, en van de Wit-Russen alleen Ales Bialiatski.

De anderen, onder wie Kolesnikova, waren vanuit Wit-Rusland naar Oekraïne gebracht: vanuit de gevangenis naar een oorlogsgebied.

In eigen land blijven is doorgaans geen optie.

“Loekasjenko’s idee, wie anders?” zo interpreteerde een van de teamleden van oppositieleider Svetlana Tichanovskaja de verrassende omleiding naar Oekraïne. Het lijkt erop dat hij had besloten nog een laatste machtsspel te spelen, zodat de zo lang verwachte familiereünies zouden worden uitgesteld.

Maar hoe zit het met de prijs die voor dat moment wordt betaald? Tichanovskaja is een vriendin en politieke bondgenoot van Masha Kolesnikova, maar zij roept altijd op tot maximale druk op Loekasjenko door het Westen.

Zijn de VS dan te ver gegaan, vroeg ik me af.

“Dit is een onderhandelingsproces. Het zou natuurlijk goed voor ons zijn als Loekasjenko niets krijgt, want al die mensen zijn gijzelaars van zijn regime. Ze zijn onschuldig.

‘Maar zo gaan de onderhandelingen’, antwoordde ze, voordat ze opmerkte dat sancties indien nodig altijd opnieuw kunnen worden toegepast.

“President Trump gebruikt nu wortels. Hij kan ook stokken gebruiken.”

Een paar stappen verderop was een man die met een gigantische vlag zwaaide bang dat Loekasjenko alleen maar meer gevangenen zou nemen. Dit is geen teken van plotselinge menselijkheid, zei hij.

Na een korte tijd in de Amerikaanse ambassade kwam Ales Bialiatski de straat op onder extatisch gejuich van de menigte.

Uitgemergeld, geschoren hoofd en nog steeds in zijn gewatteerde blauwe gevangenisjasje, gaf hij toe dat zijn hoofd tolde van alle sensaties na vier jaar gevangenisstraf.

“Ik werd met een blinddoek door Wit-Rusland gereden, van oost naar west, dus ik kan er nog steeds niet omheen. Dit is zo emotioneel”, vertelde hij, terwijl hij beschreef hoe hij om 04.00 uur gewekt werd en door zijn gevangenisbewaker werd opgedragen om in te pakken.

Toen ik vroeg wat hij nu vooral wilde, aarzelde hij niet: “Ik wil mijn vrouw zien!”

Ze is onderweg, werd mij verteld.

Bialiatski’s eigen organisatie, Viasna, houdt toezicht op de politieke detenties in Wit-Rusland en de activist herinnerde iedereen eraan dat vele honderden mensen zoals hij – alleen minder bekend – achter de tralies zitten.

“Het is heel belangrijk dat iedereen zich blijft inzetten voor de politieke gevangenen die nog steeds in Wit-Russische gevangenissen zitten, en streeft naar de volledige vrijlating van hen allemaal.”

Toen hij de rood-witte vlag van zijn schouders tilde, had hij een boodschap voor Wit-Russen overal ter wereld.

‘Optimisme en activisme,’ zei Ales Bialiatski met een plotselinge glimlach tegen hen. “Geef nooit op!”