Er volgen milde spoilers.
Het eerste dat opvalt aan ‘Wake Up Dead Man’ is hoe zwaar het aanvoelt. De eerste “Knives Out” draaide om een gezellige whodunnit uit New England en bevatte een eigenzinnige hoofdrolspeler die overgeeft als ze liegt. De tweede film “Knives Out” vindt plaats op een prachtig Grieks eilandmet een slechterik die eerder grappig dan bedreigend is. Maar deze derde film speelt zich af in een griezelige gotische kerk, met een hoofdpersoon die vastzit in een spirituele crisis en een groep verdachten die helemaal niet bijzonder grappig zijn. De verdachten variëren van verdrietig tot verachtelijk; ze krijgen soms grappige regels, maar dat is niet genoeg om de vreselijke sfeer die de meeste van hen uitstralen te verdrijven.
Er zijn een paar redenen voor deze toonverschuiving. De eerste is dat ‘WUDM’ duidelijk geïnspireerd is door de gothic-schrijver Edgar Allan Poe, die het allereerste detectiveverhaal schreef (‘The Murders in the Rue Morgue’, waarnaar rechtstreeks in de film wordt verwezen) en die beroemd is vanwege het schrijven van tragische verhalen over mensen die lijden aan overweldigende schuldgevoelens, obsessies, wanhoop, enzovoort. Wil regisseur/schrijver Rian Johnson de Poe-achtige sfeer echt omarmen, dan zou hij op het gebied van grappen meer terughoudendheid moeten tonen dan normaal.
Een andere reden voor de verschuiving is de themawisseling. De eerste twee ‘Knives Out’-films zijn klassecommentaren, waarbij het script voortdurend zijn cast van rijke en oppervlakkige karakters doorsnijdt. Er is veel gemakkelijke komedie te vinden van out-of-touch miljonairs wier verkondigde waarden verdwijnen zodra hun rijkdom wordt bedreigd, en zowel “Knives Out” als “Glass Onion” profiteren hiervan ten volle. Maar ‘Wake Up Dead Man’ gaat niet echt over klasse, maar over geloof. De inzet voor het hoofdmysterie is vooral spiritueel, niet financieel, en dat verandert de sfeer volledig.
Wake Up Dead Man gaat over een strijd om de ziel van Amerika
Rian Johnson’s benadering van elke ‘Knives Out’-film is altijd geweest om met zijn personages na te denken over de moderne tijd. dienen als hedendaagse archetypen op dezelfde manier dienden de personages van Agatha Christie als archetypen uit de 20e eeuw. Elk personage is zo specifiek geschreven dat het aanvoelt als een echt persoon, maar ze vertegenwoordigen ook een grotere trend die zich in de echte wereld afspeelt.
Een voorbeeld: een van de belangrijkste personages uit de nieuwe film, monseigneur Jefferson Wicks (Josh Brolin), is een wrede, dominante leider die zijn gemeenschap in een wurggreep houdt die onze hoofdpersoon Father Jud (Josh O’Connor) verbijsterend en verontrustend vindt. Wicks gelooft dat het zijn rol als leider van de kerk is om te regeren door middel van angst, leugens en haat, terwijl Jud gelooft dat zijn rol moet gaan over het helpen van mensen en het aanmoedigen van compassie en genade.
De film is een ideologische strijd tussen deze twee perspectieven, waarbij de inzet nog hoger wordt gelegd door de niet zo subtiele aanwijzingen dat de kerk een metafoor is voor Amerika als geheel. Wicks voelt als de kijk van Rian Johnson op de MAGA-beweging in de tweede ambtstermijn van Trump, terwijl de cast van verdachten voelt als Johnson’s kijk op de verschillende soorten Trump-aanhangers, van de openlijk wraakzuchtige (Andrew Scott’s Lee Ross), tot de egoïstische (Daryl McCormach’s Cy Draven) tot de simpelweg misleide (Cailee Spaeny’s Simone Vivane). In de vorige ‘Knives Out’-films is ook commentaar geleverd op Trump en zijn aanhangers, maar dat hebben ze nog nooit zo serieus en direct gedaan als hier.
Afgezien van de politiek had de Knives Out-franchise deze toonverandering echt nodig
Niet iedereen zal de directe benadering van de Amerikaanse politiek in deze derde film waarderen, maar de ideologische inzet werkt nog steeds, zelfs als je de politieke subtekst volledig negeert. Hoofdpersoon Father Jud vecht niet alleen voor de ziel van de kerk, maar probeert ook zijn eigen relatie ermee te achterhalen, en bij uitbreiding probeert hij te achterhalen wat zijn doel in het leven is. “Wake Up Dead Man” spot nooit met religie; het neemt Juds geloofscrisis van begin tot eind serieus. ‘Wake Up Dead Man’ schuwt Juds religieuze overtuiging en alle existentiële schuldgevoelens die daarmee gepaard gaan niet, en dat geeft extra gewicht aan de behoefte van hem en detective Benoit Blanc om dit mysterie tot op de bodem uit te zoeken.
Deze aanpak voelt passend omdat de ‘Knives Out’-franchise het risico liep te luchtig te worden. “Knives Out” hield de grens tussen komedie en drama goed in stand, maar “Glass Onion” markeerde een duidelijke verschuiving naar gekke komedie. Het is een erg dwaze film, één met tekenfilmachtig domme verdachten en een mysterie waarvan wordt onthuld dat het feitelijk zo is een gigantische grap waarin Elon Musk een idioot wordt genoemd. Het zorgde zeker voor een leuke tijd in de bioscoop, maar de humoristische subversies waren iets wat de franchise maar één keer zou moeten doen.
Gelukkig heeft Johnson dat opnieuw gedaan omarmde zijn Agatha Christie-roots door de toon radicaal te verhogen. In plaats van drie ‘Knives Out’-films die steeds komischer werden, is de serie tot nu toe veranderd van een gezellig herfstdrama, een komische vakantieklucht en nu een duistere gotische thriller. Nu kan niemand op geloofwaardige wijze beweren dat Rian Johnson een one-trick pony is, net zoals nu niemand kan voorspellen waar Johnson de volgende serie zal nemen.
