DOUANKARA, Mauritanië — Het meisje lag in een geïmproviseerde gezondheidskliniek, haar ogen glazig en haar mond open, terwijl de vliegen op haar lippen rustten. Haar borst bewoog nauwelijks. Druppels koortsig zweet druppelden langs haar voorhoofd terwijl medische hulpverleners zich om haar heen haastten en een infuus aanbrachten.
Het was het laatste moment om haar leven te redden, zei Bethsabee Djoman Elidje, manager vrouwengezondheidszorg, die leiding gaf aan de inspanningen van de kliniek terwijl de hartmonitor snel piepte. Het meisje had een infectie opgelopen na een aanranding, zei Elidje, en verkeerde al dagen in shock, onbehandeld.
Haar familie zei dat de 14-jarige was verkracht door Russische strijders die twee weken eerder hun tent in Mali binnenstormden. De Russen waren lid van het Afrikakorps, een nieuwe militaire eenheid onder het Russische ministerie van Defensie die zes maanden geleden de Wagner-huurlingengroep verving.
Mannen, vrouwen en kinderen zijn door alle partijen seksueel misbruikt tijdens het tien jaar durende conflict in Mali, zeggen de VN en hulpverleners, met berichten over groepsverkrachtingen en seksuele slavernij. Maar de werkelijke tol gaat schuil achter een sluier van schaamte die het voor vrouwen uit conservatieve, patriarchale samenlevingen moeilijk maakt om hulp te zoeken.
De stilte die de 14-jarige bijna het leven kostte, schaadt ook de pogingen om de daders ter verantwoording te roepen.
De AP hoorde van de vermeende verkrachting en vier andere vermeende gevallen van seksueel geweld die werden toegeschreven aan strijders van het Afrikakorps, door Malinezen gewoonlijk omschreven als de ‘blanke mannen’, terwijl ze tientallen vluchtelingen aan de grens interviewde over andere misbruiken zoals onthoofdingen en ontvoeringen.
Andere strijders in Mali zijn beschuldigd van seksueel geweld. Het hoofd van een vrouwengezondheidskliniek in het Mopti-gebied vertelde de AP dat het de afgelopen zes maanden 28 vrouwen had behandeld die zeiden dat ze waren aangevallen door militanten van de aan Al Qaeda gelieerde JNIM, de machtigste gewapende groepering in Mali.
De stilte onder Malinese vluchtelingen is opvallend.
In Oost-Congo, dat al tientallen jaren te maken heeft met geweld van tientallen gewapende groepen, “hoefden we niet naar mensen te zoeken”, zegt Mirjam Molenaar, de medische teamleider in het grensgebied van Artsen Zonder Grenzen, die daar vorig jaar gestationeerd was. De vrouwen ‘kwamen in grote aantallen’.
Hier is het anders, zei ze: “Mensen ondergaan deze dingen en ze leven ermee, en dat blijkt uit posttraumatische stress.”
De tante van het 14-jarige meisje zei dat de strijders van het Afrikakorps iedereen onder schot naar buiten marcheerden. De familie begreep niet wat ze wilden. De mannen lieten hen toekijken terwijl ze de oom van het meisje vastbonden en zijn hoofd afhakten.
Toen namen twee van de mannen de 14-jarige mee de tent in terwijl ze zichzelf probeerde te verdedigen, en verkrachtten haar. Het gezin wachtte buiten en kon zich niet bewegen.
‘We waren zo bang dat we niet eens meer konden schreeuwen,’ herinnerde de tante zich, terwijl haar moeder zachtjes naast haar snikte. Zij sprak, net als andere vrouwen, op voorwaarde van anonimiteit uit angst voor vergelding, en de AP noemt geen namen van slachtoffers van verkrachting, tenzij ze ermee instemmen om met naam genoemd te worden.
Ruim een half uur later kwam het meisje tevoorschijn en zag er doodsbang uit. Toen zag ze het lichaam van haar oom en schreeuwde. Ze viel flauw. Toen ze wakker werd, had ze de ogen van iemand ‘die er niet meer was’, zei de tante.
De volgende ochtend kwamen JNIM-militanten en bevalen de familie te vertrekken. Ze stapten op een ezelskar en vertrokken richting de grens. Bij elk geluid verstopten ze zich in de struiken en hielden hun adem in.
De toestand van het meisje verslechterde tijdens de driedaagse reis. Toen ze in Mauritanië aankwamen, stortte ze in.
De AP kwam haar tegen, liggend op de grond op de binnenplaats van een plaatselijk gezin. Haar familie zei dat ze haar niet naar een kliniek hadden gebracht omdat ze geen geld hadden.
“Als je niets hebt, hoe kun je dan iemand naar een dokter brengen?” zei de grootmoeder van het meisje tussen de snikken door. De AP bracht het gezin naar een gratis kliniek van Artsen zonder Grenzen. Een dokter zei dat het meisje tekenen vertoonde van verkrachting.
De kliniek functioneerde amper een maand en had drie overlevenden van seksueel geweld gezien, zei manager Elidje.
“Wij zijn ervan overtuigd dat er veel van dit soort gevallen zijn”, zei ze. “Maar tot nu toe komen er maar heel weinig patiënten naar voren om behandeling te zoeken, omdat het hier nog steeds een taboe-onderwerp is. Het kost echt tijd en geduld voordat deze vrouwen zich openstellen en iemand in vertrouwen nemen, zodat ze zorg kunnen krijgen. Ze komen alleen als de zaken al ingewikkeld zijn geworden, zoals het geval dat we vandaag hebben gezien.”
Terwijl Elidje het leven van het meisje probeerde te redden, vroeg ze de familie om het incident te beschrijven. Ze sprak geen Arabisch en vroeg de plaatselijke verpleegster om uit te zoeken hoeveel mannen de mishandeling hadden gepleegd. Maar de verpleegster schaamde zich te beschaamd om het te vragen.
Duizenden nieuwe vluchtelingen uit Mali, voornamelijk vrouwen en kinderen, hebben zich de afgelopen weken net binnen Mauritanië gevestigd, in schuilplaatsen gemaakt van stof en takken. Het dichtstbijzijnde vluchtelingenkamp is vol, wat de inspanningen om seksueel geweld te behandelen en te melden bemoeilijkt.
Twee pas gearriveerde vrouwen namen AP-journalisten discreet terzijde en legden sjaals over hun gezichten. Ze zeiden dat ze een week geleden waren aangekomen nadat gewapende blanke mannen naar hun dorp waren gekomen.
“Ze hebben alles van ons afgenomen. Ze hebben onze huizen in brand gestoken. Ze hebben onze echtgenoten vermoord”, zei iemand. “Maar dat is niet het enige wat ze deden. Ze probeerden ons te verkrachten.”
De mannen gingen het huis binnen waar ze alleen was en kleedden haar uit, zei ze, eraan toevoegend dat ze zichzelf verdedigde “bij de genade van Allah.”
Terwijl ze sprak, begon de tweede vrouw te huilen en te trillen. Ze had krassen in haar nek. Ze was niet in staat haar verhaal te vertellen.
‘We zijn nog steeds doodsbang voor wat we hebben meegemaakt’, zei ze.
Los daarvan zei een derde vrouw dat wat de blanke mannen haar vorige maand in Mali hebben aangedaan toen ze alleen thuis was ‘tussen God en mij blijft’.
Een vierde zei dat ze zag hoe verschillende gewapende blanke mannen haar 18-jarige dochter hun huis binnensleurden. Ze vluchtte en heeft haar dochter niet meer gezien.
De vrouwen weigerden het voorstel om met hulpverleners te spreken, van wie sommigen lokale bewoners zijn. Ze zeiden dat ze er niet klaar voor waren om er met iemand anders over te praten.
Het Russische Ministerie van Defensie reageerde niet op vragen, maar een informatiebureau dat het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken onderdeel heeft genoemd van de “desinformatiecampagne van het Kremlin” noemde het onderzoek van de AP naar het Afrikakorps nepnieuws.
Beschuldigingen van verkrachtingen en andere aanrandingen deden zich al voor voordat Wagner omgevormd werd tot het Afrikakorps.
Eén vluchteling vertelde de AP dat ze in maart 2024 getuige was van een massaverkrachting in haar dorp.
“De Wagner-groep verbrandde zeven mannen levend voor ons met benzine.” zei ze. Vervolgens verzamelden ze de vrouwen en verkrachtten ze, inclusief haar 70-jarige moeder.
‘Nadat mijn moeder was verkracht, kon ze het leven niet meer verdragen’, zei ze. Haar moeder stierf een maand later.
In het ergste geval van aanranding waarbij Russische strijders in Afrika betrokken waren, zei de VN in een rapport uit 2023 dat ten minste 58 vrouwen en meisjes waren verkracht of seksueel misbruikt bij een aanval op het dorp Moura door Malinese troepen en anderen die door getuigen werden omschreven als ‘gewapende blanke mannen’.
Als reactie hierop heeft de Malinese regering de VN-vredesmissie uitgezet. Sindsdien is het vrijwel onmogelijk geworden om ter plaatse nauwkeurige gegevens te verzamelen over conflictgerelateerd seksueel geweld.
De AP interviewde vijf vrouwen uit Moura, die nu in een ontheemdenkamp verblijven. Ze zeiden dat ze urenlang door verschillende mannen waren geblinddoekt en verkracht.
Drie van de vrouwen zeiden dat ze er met niemand anders over hadden gesproken dan met hulpverleners. De andere twee durfden het maanden later aan hun echtgenoten te vertellen.
“Ik zweeg tegenover mijn familie, uit angst afgewezen te worden of anders bekeken te worden. Het is een schande”, zei iemand.
De 14-jarige wiens familie naar Mauritanië vluchtte, is aan het herstellen. Ze zei dat ze zich niets meer kan herinneren sinds de aanval. Haar familie en Artsen Zonder Grenzen zeiden dat ze met een psychiater spreekt, een van de slechts zes die in het land werken.
Hulpverleners maken zich zorgen over anderen die nooit iets zeggen.
“Het lijkt erop dat conflicten in de loop der jaren steeds erger en erger worden. Er is minder aandacht voor mensenlevens, of het nu mannen, vrouwen of kinderen zijn”, zegt Molenaar van Artsen Zonder Grenzen, en barst in tranen uit. “Het is een strijd.”
___
Voor meer informatie over Afrika en ontwikkeling: https://apnews.com/hub/africa-pulse
___
De Associated Press ontvangt financiële steun voor de mondiale berichtgeving over gezondheidszorg en ontwikkeling in Afrika van de Gates Foundation. De AP is als enige verantwoordelijk voor alle inhoud. Zoek de AP’s normen voor het werken met filantropieën, een lijst met supporters en gefinancierde dekkingsgebieden op AP.org.
