WELLINGTON, Nieuw-Zeeland — In het tijdperk van de dinosaurussen – vóór de walvissen, de grote blanken of de busgrootte megalodon – een monsterlijk haai zwierven door de wateren van wat nu Noord-Australië is, tussen de zeemonsters uit het Krijt-tijdperk.
Onderzoekers die enorme wervels bestuderen die zijn ontdekt op een strand in de buurt van de stad Darwin, zeggen dat het wezen nu het vroegst bekende megaroofdier van de moderne haaienlijn is, en 15 miljoen jaar eerder leefde dan de enorme haaien die eerder werden gevonden.
En het was enorm. Men dacht dat de voorouder van de huidige 6 meter lange witte haai ongeveer 8 meter lang was, aldus de auteurs van een artikel gepubliceerd in het tijdschrift Communications Biology.
“Cardabiodontiden waren oude, mega-roofzuchtige haaien die heel veel voorkomen in het latere deel van het Krijt, 100 miljoen jaar geleden”, zegt Benjamin Kear, senior curator paleobiologie van het Zweedse Natuurhistorisch Museum en een van de auteurs van het onderzoek. “Maar dit heeft de tijdslimiet verschoven naar het moment waarop we absoluut enorme cardabiodontiden gaan vinden.”
Haaien hebben een geschiedenis van 400 miljoen jaar, maar lamniforms, de voorouders van de huidige grote witte haaien, verschijnen in het fossielenbestand van 135 miljoen jaar geleden. In die tijd waren ze klein – waarschijnlijk slechts een meter lang – wat de ontdekking dat lamniformen 115 miljoen jaar geleden al gigantisch waren geworden, voor onderzoekers onverwacht maakte.
De wervels werden gevonden aan de kust bij Darwin in het uiterste noorden van Australië, ooit modder van de bodem van een oude oceaan die zich uitstrekte van Gondwana – nu Australië – tot Laurasia, wat nu Europa is. Het is een regio die rijk is aan fossiel bewijsmateriaal van het prehistorische zeeleven, met onder de tot nu toe ontdekte plesiosaurussen en ichthyosauriërs met lange nek.
De vijf wervels die de zoektocht lanceerden om de omvang van hun eigenaren van megahaaien te schatten, waren geen recente ontdekking, maar een oudere ontdekking die enigszins over het hoofd werd gezien, zei Kear. De fossielen, die eind jaren tachtig en negentig werden opgegraven, hadden een doorsnede van 12 centimeter (4,7 inch) en stonden jarenlang in een museum opgeslagen.
Bij het bestuderen van oude haaien zijn wervels een prijs voor paleontologen. Haaienskeletten zijn gemaakt van kraakbeen, niet van bot, en hun fossielenbestand bestaat grotendeels uit tanden, die haaien hun hele leven afwerpen.
“Het belang van wervels is dat ze ons hints geven over de grootte,” zei Kear. “Als je het vanaf tanden probeert te schalen, is dat moeilijk. Zijn de tanden groot en de lichamen klein? Zijn het grote tanden met grote lichamen?”
Wetenschappers hebben wiskundige formules gebruikt om de grootte van uitgestorven haaien zoals megalodon te schatten, een enorm roofdier dat later kwam en mogelijk een lengte van 17 meter (56 voet) heeft bereikt, zei Kear. Maar door de zeldzaamheid van wervels zijn vragen over de grootte van oude haaien moeilijk te beantwoorden, voegde hij eraan toe.
Het internationale onderzoeksteam heeft jarenlang verschillende manieren getest om de grootte van de Darwin-cardabiodontiden te schatten, met behulp van visserijgegevens, CT-scans en wiskundige modellen, zei Kear. Uiteindelijk kwamen ze tot een waarschijnlijk portret van de grootte en vorm van het roofdier.
“Het zou er voor de hele wereld uitgezien hebben als een moderne, gigantische haai, want dit is de schoonheid ervan,” zei Kear. “Dit is een lichaamsmodel dat al 115 miljoen jaar werkt, als een evolutionair succesverhaal.”
De studie van de Darwin-haaien suggereerde dat moderne haaien al vroeg in hun adaptieve evolutie naar de top van de prehistorische voedselketens zijn gestegen, aldus de onderzoekers. Nu kunnen wetenschappers wereldwijd soortgelijke omgevingen doorzoeken op zoek naar anderen, zei Kear.
‘Ze moeten er al eerder zijn geweest,’ zei hij. ‘Dit ding had voorouders.’
Het bestuderen van oude ecosystemen zoals deze zou onderzoekers kunnen helpen begrijpen hoe de huidige soort zou kunnen reageren op veranderingen in het milieu, voegde Kear eraan toe.
“Dit is waar onze moderne wereld begint”, zei hij. “Door te kijken naar wat er is gebeurd tijdens eerdere verschuivingen in klimaat en biodiversiteit, kunnen we een beter beeld krijgen van wat er daarna zou kunnen gebeuren.”
