Te midden van het COP30-gedoe in Belém onderhandelen milieuactivisten, economen, lobbyisten en diplomaten op de mondiale klimaatconferentie druk over waar we wel en niet mee weg kunnen komen in de onderhandelingen over Moeder Natuur.
Ondertussen presenteerde het Los Angeles Master Chorale, 8.000 kilometer verwijderd van Noord-Brazilië, in de Walt Disney Concert Hall een nieuw argument. In plaats van de COP-ers aan te moedigen om het juiste af te dwingen, haalde David Lang’s ‘before and after nature’, die zondagavond in première ging in Los Angeles, de mensheid buiten beschouwing.
De aarde was hier al voordat proto-mensen zich vanuit de zeeën aan land waagden. De aarde zal ons overleven.
Als oprichter in 1987 van Bang on a Can, dat jaarlijks onmisbare marathons presenteert van wat componisten tegenwoordig bedenken, heeft Lang een uitgebreid scala aan werken. Hij kan ultrastil zijn (de nauwelijks hoorbare ‘Whisper Opera’) en heel luid (schrijven voor 120 gitaren of 1.000 zangers bij een Britse voetbalwedstrijd). Ooit was hij schandalig en channelde hij Jimi Hendrix naar Charles Ives, Steve Reich naar Hans Werner Henze. Hij noemde een vroeg orkeststuk voor het Cleveland Orchestra ‘Eating Living Monkeys’. Dat ging niet goed.
Maar door een opmerkelijk proces van muzikale transformatie is Lang een zuiveraar geworden, waarbij zijn muziek steeds koeler, zuiverder, welsprekender en elementairder is geworden. Het zingt van essenties. Het stelt alles in vraag. Een recent hypnotiserend percussiestuk met in blokjes gesneden ritmes en gepureerde texturen wordt ‘de zogenaamde natuurwetten’ genoemd. Obsessieve bijeenkomsten hebben ertoe geleid dat Lang zich heeft toegelegd op de onopgesmukte basisprincipes.
Met ‘before and after nature’ volgt Lang het idee van de zogenaamde natuurwetten, en met ‘poor hymnal’ (Lang bezuinigt ook op hoofdletters), een koorwerk dat twee jaar geleden werd onthuld, beschrijft hij teksten die hij uit oude gezangboeken heeft gehaald als ‘een catalogus van dingen waarover een gemeenschap van aanbidders het eens kan worden, een catalogus die gezongen kan worden.’ Het is onze vraag om onze handen, harten en oren te openen voor de armen, de hongerigen en de vreemdelingen. Met vocale schrijfstijl van sublieme, bedrieglijke eenvoud schenkt ‘poor hymnal’ een onvergetelijk uur van vriendelijkheid, terwijl het een ontroerende handleiding wordt voor het onteigenen.
“Wat blijft er over als ik er niet meer ben?” begint het laatste deel van ‘poor hymnal’, waarin die vraag wordt voortgezet naar ‘before and after nature’, dat is geschreven voor twintig zangers en Bang on a Can All-Stars. De natuur die hij beschrijft is helemaal geen natuur; het hele concept van de natuur is, zo merkt Lang op, een menselijke constructie.
Wat was er vóór ons? Daarvoor wendde Lang zich tot 50 scheppingsverhalen (Lang houdt ook van ronde getallen). Wat hij in zijn tekst heeft verzameld, zijn 75 regels (de meeste twee of drie woorden) aan doorhalingen. Geen hoogte, geen diepte. Geen dingen die toenemen, geen dingen die afnemen. Geen zijn of niet zijn. En tot slot: “We kunnen de naam niet eens weten.” Samuel Beckett zou blij zijn.
De partituur gaat het volgende uur door en zinspeelt op een surrealistische leegte. Dingen die er nooit zijn geweest, zijn onder meer: lucht die nooit werd ingeademd, ‘bergen die nooit zijn beklommen’ en John Muirs gevoel van kleinheid in de aanwezigheid van een berg. “Ik dacht dat dit allemaal voor altijd zou duren” is de enige regel van het vijfde deel. De wereld eindigt in de stilstand van het zevende deel, ‘zachte regens’. En begint opnieuw zonder ons.
Langs spaarzame muzikale stijl van vriendelijke overtuiging past uiteraard bij zijn prachtige tekst. Het oorspronkelijke idee kwam voort uit een opdracht van Stanford Live, waarvan de componist afgestudeerd was aan Stanford. Toen hij rondkeek op de campus, werd hij aangetrokken door de nieuw opgerichte Doerr School of Sustainability, en hij zei dat hij ontdekte dat wetenschappers, schrijvers en kunstenaars al goed toegerust waren om bewijsmateriaal, beschrijvingen en visualisaties van de relevantie voor het milieu te presenteren. Maar muziek bood iets minder tastbaars, meer afgestemd op hoe de wereld voelt.
Een lijst van commissarissen groeide als planten na een regenbui, waaronder de Master Chorale, samen met verschillende nieuwe muziekmecenassen uit Zuid-Californië. Lang heeft een vruchtbare relatie gehad met het koor en zijn muziekdirecteur, Grant Gershon, die heeft geleid tot nieuw werk en een wonderbaarlijke opname van Langs bekendste werk, ‘Little Match Girl’, waarvan de adembenemend mooie partituur in 2008 een Pulitzerprijs won.
Grant Gershon dirigeert het Los Angeles Master Chorale en Bang on a Can All-Stars
(David Butow / For The Times)
Toch is ‘voor en na de natuur’ niet wat tekst en gedachtegoed zouden kunnen verwachten. Het is niet consequent spaarzaam en niet specifiek. Het is een samenwerking met videokunstenaar Tal Rosner en wordt uitgevoerd in een verduisterde zaal met twee grote verticale schermen boven het refrein. De beelden van Rosner zijn abstract en lijken vaak op de computergraphics die je zou kunnen kiezen voor een screensaver, maar dan beter, briljant gekleurd en levend. Toch is het er gewoon, een beetje zoals de natuur.
Lang dringt ook aan op versterking, die de verstaanbaarheid van tekst wel of niet kan verbeteren. De keuze in dit geval was niet. Er waren geen titels. Langs ultieme suggestie van leegte in de uitvoering houdt in dat hij zijn eigen teksten, zijn eigen doel, uitwist.
De All-Stars doen hun onbezonnen, spectaculaire dingen, en veel daarvan jammert, hoewel ze ook mysterieus kunnen zijn. Het Master Chorale zong met schoonheid in gedachten. Lang verleidde met gewone akkoorden die niet langer gebruikelijk klonken, met standaardritmes die met elkaar verweven waren, op en naast de maat gingen, waardoor aritmieverrukking ontstond. Er zit een sprankeling in vrijwel alles wat Lang aanraakt. Hij wint vooral als hij het sentimentele of ongemanierde nauwelijks omzeilt.
Lang vereist, althans voorlopig, dat bij alle optredens de video’s van Rosner worden gebruikt. Neem het of laat het. Toch gingen Gershon en het Master Chorale de dag voor het optreden de studio in om een opname te maken. COP30 biedt ons misschien niet veel om naar uit te kijken. Een opname van ‘voor de natuur en na de natuur’, genomen in zijn eigen muzikale en textuurtermen, doet dat wel.
