Heer Krishna, de medelevende god van de goddelijke liefde in het hindoeïsme, wordt vaak afgebeeld met een fluit in de hand. Misschien heeft dat iets te maken met het verhaal dat toen hij een grote trommel doormidden sneed en twee handtrommels produceerde voor ritmische begeleiding, wat een mythische oorsprong is voor de tabla, deze kleine handtrommels werden behandeld als een back-up ritmesectie. Melodie was de ster. In de klassieke Indiase muziek waren sitarmeesters sterren, en tablaspelers reisden tweede klas en werden slecht betaald.
Een vader en zoon brachten daar verandering in. Alla Rakha was de trouwe tabla-partner van Ravi Shankar, die in de jaren zestig een internationale raga-rage veroorzaakte en de scepter zwaaide over onder meer violist Yehudi Menuhin, de Beatles en Philip Glass. Zijn zoon, Zakir Hussain, een even grote tabla-goeroe, breidde de tabla-allure uit naar jazz, stukken popmuziek, film en televisie. Hij werd een van de meest overtuigende vroege voorstanders van de wereldmuziekbeweging en paste zich gemakkelijk aan in tabla met zowel flamenco als met Afrikaans, Indonesisch, Afro-Cubaans, noem maar op drums. De meest hartelijke menselijke klanken van Hussain en zijn tabla zijn op de soundtrack van de wijde wereld terechtgekomen.
Maandag is het de eerste verjaardag van Hussains overlijden, op 73-jarige leeftijd, aan een longziekte. Zijn laatste werk was een samenwerking met Third Coast Percussion, die de opdracht “Murmurs of Time” maakte ter ere van het 20-jarig jubileum van het Chicago-ensemble. Het was het enige werk van een van ’s werelds grootste slagwerkers voor slagwerkensemble. Hussain leefde lang genoeg om ‘Murmurs’ met de groep op te nemen, maar de eindmix niet te horen, laat staan in het openbaar te spelen.
De opname met Hussain, ‘Standard Stoppages’, kwam samen met andere percussiewerken net op tijd uit voor de Grammy-nominaties van 2026 en verschijnt in – en zou een voor de hand liggende keuze moeten zijn om te winnen – de categorie voor kamermuziek/klein ensemblespel. In de tussentijd toert Third Coast met “Murmurs” met een Hussain-discipel, Salar Nader, als solist. Afgelopen weekend bracht Third Coast het meeslepende cd-programma naar een uitverkochte Nimoy, in het kader van het CAP UCLA-seizoen.
Nader, geboren in Hamburg in een familie van Afghaanse vluchtelingen en opgegroeid in Californië, begon op zevenjarige leeftijd te studeren bij Hussain. Hij is een van de meest prominente van de volgende generatie tablaspelers die klaar staan om de volgende stap voor hun instrument te zetten, waarbij hij de vraag oproept waar tabla vandaan komt.
Achteraf gezien was het pad dat Alla Rakha en Zakir Hussain hebben gevolgd een les in hoe je iets nieuws en wijdverbreid kunt creëren vanuit de toewijding aan een diepgaande, maar mysterieuze, geleerde, fysiek veeleisende en buitengewoon complexe traditie.
Rakha mag dan een geducht traditionalist zijn geweest, zozeer zelfs dat tabla zijn hele opleiding was, maar begin jaren vijftig vond hij plezier (en inkomen) in het schrijven van liedjes voor Bollywood-films. Toen hij zich weer fulltime ging toeleggen op de klassieke Hindoestaanse muziek en met verschillende solisten werkte, kwam hij uiteindelijk in contact met Shankar, met wie hij vervolgens vrijwel uitsluitend samenwerkte. Met hun eigenzinnige en opwindende vraag-en-antwoorddialogen veroverde het duo het Monterey Jazz Festival en het Fillmore Auditorium in San Francisco (waar ik ze als student regelmatig hoorde), om maar te zwijgen van Woodstock. Niemand wilde het één zonder het ander.
Hussein (zijn naam werd hem gegeven door een rondzwervende heilige man die op een ochtend kort na zijn geboorte bij zijn ouders aan de deur verscheen) hoorde tabla in de baarmoeder. Zijn vader tikte liefdevol delicate ritmes op zijn zoontje terwijl hij hem in zijn armen hield. In zijn vroege tienerjaren was Hussain al een sensatie in Mumbai.
Hoe streng een leraar ook was, Rakha geloofde in individualiteit; doorslagen gingen voor de prullenbak. En Hussain groeide niet alleen op met Hindoestaanse muziek, maar ook met de platen van The Doors, The Grateful Dead en Jefferson Airplane die zijn vader meebracht van zijn optredens aan de West Coast met Shankar. Het duurde niet lang voordat Hussain zich ook aan de westkust bevond, vol van de popmuziekscene uit de jaren zestig. Hij raakte bevriend met Dead-drummer Mickey Hart. Hij ontmoette George Harrison, die hem ervan overtuigde dat er duizenden rockdrummers waren, maar niemand met Hussains tabla-talent.
Toch werd Hussein een tabla-meester van alle beroepen. Hij speelde boeiend in de speelfilm ‘Heat and Dust’ uit 1983 en leverde ook een bijdrage aan de soundtrack. Hij werd onderdeel van wereldmuziek-jazzensemble Shakti, opgericht door gitarist John McLaughlin. Hussain was de drumlijm voor Harts percussierevolutie die begon met ‘Planet Drum’, de opname die wereldmuziek naar de popwereld bracht.
Het duurde niet lang voordat Hussain een vaste waarde werd in de jazz (met onder meer Herbie Hancock en Charles Lloyd). Hij verscheen op de soundtracks van “Apocalypse Now” en maakte Ryuichi Sakamoto’s score voor “Little Buddha” werk. Hij speelde bluegrass met Béla Fleck. Hij rekende Michael Tilson Thomas, Barack Obama en Nancy Pelosi tot zijn fans.
Maar hoewel Hussain tabla centraal stelde, was zijn echte prestatie als medewerker. Het Indiase ritme is ongelooflijk complex en verfijnd. Het eigen centrum is de religieuze praktijk. Tablaspelers zingen de ritmes en spelen ze ook, de moeilijkste en verbazingwekkendste vorm van zingen die er is. De drums kunnen melodie produceren en, hoewel zacht, tot leven komen met een snelheid die de hartslag dramatisch verhoogt.
In ‘Murmurs of Time’ creëerde Hussain een soort tablaconcert. Het ensemble besteedt een groot deel van zijn tijd aan hamerinstrumenten, het decoreren van het podium en het gaande houden van een melodische lijn of puls. De opening is een ontwaken, met groepsgevocaliseerde ritmes, maar dat is iets wat alleen een tablaspeler echt kan bewerkstelligen. ‘Murmurs’ is uiteindelijk afgelopen met een opzwepende tabla- en drumsteldialoog aan het einde, die doet denken aan de aangrijpende finales van zijn vader en Shankar.
Hussain schreef “Murmurs” voor zichzelf, waarbij hij een jaar lang nauw samenwerkte met Third Coast. ‘Schreef’ klopt niet helemaal. Hij schreef zijn eigen rol niet op; hij had ruimte nodig voor vrijheid en improvisatie. Nader leerde op indrukwekkende wijze de veeleisende solo van de opname, en voegde vervolgens, zoals Hussain had verwacht, zijn eigen karakter toe.
Dat is iets dat in de loop van de tijd zal moeten groeien. Op de opname hebben we een diep ontroerend afscheid. Tijdens een concert gaat ‘Murmurs’ over in iets nieuws, terwijl het nog steeds een werk in uitvoering is en nog steeds de goeroe eert.
In een discussie op het podium na het concert benadrukte Nader, die in Los Angeles woont, zijn eigen interesse in wat de toekomst biedt voor tabla. Ook hij heeft in de film gewerkt, en heeft onder meer meegewerkt aan de soundtrack van Mira Nair’s ‘Reluctant Fundamentalist’. Hij heeft een affaire gehad met Broadway met ‘The Kite Runner’. Hij zei dat hij op bijna alles voorbereid is. Hij heeft in hiphop gewerkt en merkte op dat tabla een natuurtalent is – en dat is ook zo, aangezien ‘Planet Drum’ een vroege invloed is geweest.
Tabla is hier om te blijven, en Nader kijkt toe.
