Legerhelikopters vliegen over tijdens een parade van het nieuwe Syrische leger ter gelegenheid van de eerste verjaardag van de verdrijving van het Bashar Assad-regime in Damascus, Syrië, maandag.
Ghaith Alsayed/AP
onderschrift verbergen
onderschrift wisselen
Ghaith Alsayed/AP
HOMS, Syrië – Een jaar geleden strompelde Mohammad Marwan op blote voeten en verdwaasd uit de beruchte Saydnaya-gevangenis van Syrië, aan de rand van Damascus, toen rebellen die naar de hoofdstad rukten de deuren opengooiden om de gevangenen vrij te laten.
De vader van drie kinderen, die in 2018 werd gearresteerd wegens het ontvluchten van de verplichte militaire dienst, had vier andere lock-ups doorlopen voordat hij in Saydnaya belandde, een uitgestrekt complex net ten noorden van Damascus dat synoniem werd met enkele van de ergste wreedheden begaan onder het bewind van de inmiddels afgezette president Bashar Assad.
Hij herinnerde zich hoe bewakers wachtten om nieuwe gevangenen te verwelkomen met een handschoen van slagen en elektrische schokken. “Ze zeiden: ‘Je hebt hier geen rechten, en we bellen geen ambulance tenzij we een lijk hebben’”, zei Marwan.
Voormalig gevangene Mohammad Marwan loopt door een straat op weg naar het Homs Recovery Center in het dorp Tell Dahab op het platteland van Homs, Syrië, 2 december.
Ghaith Alsayed/AP
onderschrift verbergen
onderschrift wisselen
Ghaith Alsayed/AP
Zijn thuiskomst op 8 december 2024 in een huis vol familieleden en vrienden in zijn dorp in de provincie Homs was vreugdevol.
Maar in het jaar daarna heeft hij moeite gehad om de fysieke en psychologische gevolgen van zijn zes jaar gevangenisstraf te boven te komen. Hij leed aan pijn op de borst en moeite met ademhalen, wat het gevolg bleek te zijn van tuberculose. Hij werd geplaagd door verlammende angst en slaapproblemen.
Hij ondergaat nu een behandeling voor tuberculose en volgt therapiesessies in een centrum in Homs dat zich richt op het rehabiliteren van voormalige gevangenen. Marwan zei dat zijn fysieke en mentale situatie geleidelijk is verbeterd.
“We bevonden ons in een soort doodstoestand” in Saydnaya, zei hij. “Nu zijn we weer tot leven gekomen.”
Een land dat worstelt met genezen
Maandag gingen duizenden Syriërs de straat op om de verjaardag van de val van Assad te vieren.
Net als Marwan worstelt het land met herstel, een jaar nadat er een einde kwam aan het vijftig jaar durende repressieve bewind van de Assad-dynastie na veertien jaar burgeroorlog die naar schatting een half miljoen mensen het leven kostte, miljoenen ontheemden en het land gehavend en verdeeld maakte.
De val van Assad kwam als een schok, zelfs voor de opstandelingen die hem van zijn troon hadden gestoten. Eind november 2024 lanceerden groepen in het noordwesten van het land – onder leiding van Hayat Tahrir al-Sham, een islamitische rebellengroep waarvan de toenmalige leider, Ahmad al-Sharaa, nu de interim-president van het land is – een offensief tegen de stad Aleppo, met als doel deze terug te nemen op de strijdkrachten van Assad.
Ze schrokken toen het Syrische leger zonder weinig weerstand instortte, eerst in Aleppo, daarna in de belangrijkste steden Hama en Homs, waardoor de weg naar Damascus open bleef. Ondertussen mobiliseerden opstandelingengroepen in het zuiden van het land zich om hun eigen opmars naar de hoofdstad te maken.
De rebellen namen Damascus in op 8 december, terwijl Assad door Russische troepen werd weggevoerd en in ballingschap in Moskou verblijft. Maar Rusland, al jarenlang bondgenoot van Assad, kwam niet militair tussenbeide om hem te verdedigen en heeft sindsdien banden opgebouwd met de nieuwe heersers van het land en zijn bases aan de Syrische kust behouden.
Hassan Abdul Ghani, woordvoerder van het Syrische Ministerie van Defensie, zei dat HTS en zijn bondgenoten een grote organisatorische revisie hadden gelanceerd nadat Assads troepen in 2019 en 2020 de controle hadden herwonnen over een aantal voorheen door de rebellen gecontroleerde gebieden.
Het rebellenoffensief in november 2024 was aanvankelijk niet gericht op het veroveren van Damascus, maar was bedoeld om een verwacht groot offensief van Assads troepen in het door de oppositie bezette Idlib te voorkomen, met de bedoeling ‘het Idlib-dossier af te ronden’, zei Abdul Ghani.
Het lanceren van een aanval op Aleppo “was een militaire oplossing om de reikwijdte van de strijd uit te breiden en zo de bevrijde binnengebieden te beschermen”, zei hij.
Bij het timen van de aanval profiteerden de opstandelingen ook van het feit dat Rusland werd afgeleid door de oorlog in Oekraïne en dat de door Iran gesteunde Libanese militante groepering Hezbollah, een andere Assad-bondgenoot, zijn wonden likte na een schadelijke oorlog met Israël.
Toen de verdediging van het Syrische leger instortte, drongen de rebellen door, “door gebruik te maken van elke gouden kans”, zei Abdul Ghani.
Successen in het buitenland, uitdagingen in eigen land
Sinds zijn plotselinge machtsovername heeft al-Sharaa een diplomatiek charmeoffensief gelanceerd, waarbij hij banden heeft opgebouwd met westerse en Arabische landen die Assad mijden en die al-Sharaa ooit als een terrorist beschouwden.
In november werd hij de eerste Syrische president sinds de onafhankelijkheid van het land in 1946 die Washington bezocht.
In een toespraak in Damascus op maandag beschreef al-Sharaa zijn visie op Syrië als ‘een sterk land dat tot zijn oude verleden behoort, uitkijkt naar een veelbelovende toekomst en zijn natuurlijke positie in zijn Arabische, regionale en internationale omgeving herstelt’ en zich zal aansluiten bij ‘de gelederen van de meest geavanceerde landen’.
Maar de diplomatieke successen zijn tenietgedaan door uitbraken van sektarisch geweld, waarbij honderden burgers van de Alawitische en Druzen-minderheden werden gedood door regeringsgezinde soennitische strijders. Lokale Druzengroepen hebben nu hun eigen de facto regering en leger opgezet in de zuidelijke provincie Sweida.
Er zijn aanhoudende spanningen tussen de nieuwe regering in Damascus en de door Koerden geleide strijdkrachten die het noordoosten van het land controleren, ondanks een overeenkomst die in maart werd gesloten en die tot een fusie van hun strijdkrachten zou moeten leiden.
Een jongen bekijkt militaire uitrusting terwijl bezoekers de ‘Syrische Revolutie Militaire Tentoonstelling’ bezoeken, die vorige week werd geopend voorafgaand aan de eerste verjaardag van de verdrijving van het Bashar Assad-regime in Damascus, Syrië, zondag.
Ghaith Alsayed/AP
onderschrift verbergen
onderschrift wisselen
Ghaith Alsayed/AP
Israël is op zijn hoede voor de nieuwe, door islamisten geleide Syrische regering, ook al heeft al-Sharaa gezegd dat hij geen conflict met het land wil. Israël heeft een voormalige door de VN bewaakte bufferzone in Zuid-Syrië ingenomen en sinds de val van Assad regelmatig luchtaanvallen en invallen gelanceerd. De onderhandelingen over een veiligheidsovereenkomst zijn vastgelopen.
Overal zijn overblijfselen van de burgeroorlog te vinden. De Mines Advisory Group meldde maandag dat in Syrië sinds de val van Assad minstens 590 mensen zijn omgekomen door landmijnen, waaronder 167 kinderen. Daarmee is het land op weg om in 2025 het hoogste aantal landmijnslachtoffers ter wereld te noteren.
Ondertussen is de economie traag gebleven, ondanks de opheffing van de meeste westerse sancties. Hoewel de Golflanden hebben beloofd te investeren in wederopbouwprojecten, is er in de praktijk weinig van terechtgekomen. De Wereldbank schat dat de wederopbouw van de door oorlog beschadigde gebieden van het land 216 miljard dollar zal kosten.
De wederopbouw is grotendeels een individuele inspanning
De wederopbouw die heeft plaatsgevonden, bestond grotendeels uit individuele eigenaren die betaalden om hun eigen beschadigde huizen en bedrijven te repareren.
Aan de rand van Damascus lijkt het eens zo levendige Palestijnse kamp Yarmouk tegenwoordig grotendeels op een maanlandschap. Het kamp werd overgenomen door een reeks militante groeperingen en vervolgens gebombardeerd door regeringsvliegtuigen. Na 2018 was het kamp vrijwel verlaten.
Sinds de val van Assad is er een gestage stroom voormalige bewoners teruggekomen.
De meest beschadigde gebieden blijven grotendeels verlaten, maar in de hoofdstraat die naar het kamp leidt, zijn beetje bij beetje de weggevaagde muren vervangen in de gebouwen die structureel gezond blijven. Winkels zijn weer open en gezinnen zijn teruggekeerd naar hun appartementen. Maar een groter wederopbouwinitiatief lijkt nog ver weg.
“Het is een jaar geleden dat het regime viel. Ik hoop dat ze de oude verwoeste huizen kunnen verwijderen en torens kunnen bouwen”, zegt Maher al-Homsi, die zijn beschadigde huis repareert om terug te kunnen verhuizen, ook al heeft het gebied niet eens een wateraansluiting.
Zijn buurman, Etab al-Hawari, was bereid de nieuwe autoriteiten wat speling te geven.
‘Ze hebben een leeg land geërfd – de banken zijn leeg, de infrastructuur is beroofd, de huizen zijn beroofd’, zei ze.
Bassam Dimashqi, een tandarts uit Damascus, zei over het land na de val van Assad: “Natuurlijk is het beter, er is een soort vrijheid.”
Maar hij blijft bezorgd over de precaire veiligheidssituatie en de economische gevolgen ervan.
“De taak van de staat is het opleggen van veiligheid, en zodra je veiligheid oplegt, zal al het andere komen”, zei hij. “De veiligheidssituatie moedigt investeerders aan om projecten te komen doen.”
Het vluchtelingenagentschap van de VN meldt dat sinds de val van Assad ruim één miljoen vluchtelingen en bijna twee miljoen intern ontheemde Syriërs naar hun huizen zijn teruggekeerd. Maar zonder banen en wederopbouw zullen sommigen weer vertrekken.
Onder hen is Marwan, de voormalige gevangene, die zegt dat de post-Assad-situatie in Syrië “veel beter” is dan voorheen. Maar hij heeft het economisch moeilijk.
Soms neemt hij arbeid op zich die slechts 50.000 of 60.000 Syrische ponden per dag opbrengt, het equivalent van ongeveer vijf dollar.
Zodra hij klaar is met zijn tuberculosebehandeling, zegt hij, is hij van plan naar Libanon te vertrekken op zoek naar beter betaald werk.
