Patronato: Mijn moeder was een 17-jarige vrije geest in het Spanje van Franco

Marina Freixa wist altijd dat er iets duisters en onuitgesprokens aan haar familie was.

Haar moeder was opgegroeid onder de tientallen jaren durende dictatuur van Spanje, die in 1975 eindigde, maar de details van haar jeugd waren vaag.

Toen veranderde alles op een kerstdag tien jaar geleden, toen Marina ongeveer twintig was.

Die winteravond aan tafel, terwijl er een wolk sigarettenrook in de lucht hing en de wijnglazen leegliepen, begon Marina’s moeder, Mariona Roca Tort, te praten.

“Mijn ouders hebben mij aangegeven bij de autoriteiten”, vertelde Mariona hen. “Ze stopten me in een reformatorium toen ik 17 was.”

Reformatoria waren instellingen waar meisjes en jonge vrouwen die weigerden zich te conformeren aan de katholieke waarden van het Franco-regime werden vastgehouden: alleenstaande moeders, meisjes met een vriend, lesbiennes. Meisjes die seksueel waren misbruikt, werden opgesloten en namen de schuld op zich van hun eigen misbruik. Weeskinderen en verlaten meisjes kunnen ook achter de kloostermuren leven.

Marina en haar neven waren stomverbaasd.

Ze konden niet bevatten dat hun grootouders ervoor hadden gezorgd dat hun eigen dochter werd opgesloten.

Mariona’s herinnering aan het vertellen van dit verhaal aan de jongeren in haar familie is wazig, meent ze als gevolg van de psychiatrische ‘behandeling’ die ze in het reformatorium moest ondergaan. Maar Marina vergat de onthullingen niet, en jaren later zou ze een documentaire maken over het verhaal van haar moeder.

Mariona is een overlevende van de Patronato de Protección a la Mujer, de Raad voor Vrouwenbescherming. Onder dictator Francisco Franco hield het toezicht op een landelijk netwerk van wooninstellingen, beheerd door religieuze organisaties. Er is geen definitieve informatie over hoeveel instellingen erbij betrokken waren of hoeveel meisjes getroffen werden.

Donderdag is het vijftig jaar geleden dat Franco overleed. Spanje heeft sindsdien een revolutie in de vrouwenrechten meegemaakt, maar de overlevenden van de Patronato wachten nog steeds op antwoorden en eisen nu een onderzoek.

Waarschuwing: dit artikel bevat inhoud die sommige lezers mogelijk verontrustend vinden

Mariona, de oudste van negen broers en zussen, beschrijft haar ouders als rechts en ultrakatholiek. Ze waren zo conservatief dat ze Mariona niet eens een broek lieten dragen.

Maar in 1968, toen ze 16 werd, ontvouwde zich een nieuwe wereld.

Mariona gaf overdag bijles aan kinderen en bereidde zich ’s avonds voor op de universiteit. Daar, zegt ze, ontmoette ze mensen die ze nog nooit eerder had ontmoet: vakbondsleden, linksen en anti-Franco-activisten. Het was het jaar van mondiale protesten tegen het autoritarisme en de oorlog in Vietnam, met massale eisen voor burgerrechten. De geest van opstand was aanstekelijk.

Franco was al dertig jaar aan de macht. Politieke partijen werden verboden, censuur was universeel en jongeren wilden verandering. Al snel ging Mariona met haar nieuwe vrienden mee op ‘invallen’: een paar van hen blokkeerden een straat, gooiden molotovcocktails, deelden pamfletten uit en als de politie arriveerde, verspreidden ze zich in alle richtingen.

Op 1 mei 1969 werd een van Mariona’s vrienden gearresteerd tijdens een demonstratie in Barcelona. Het risico bestond dat de gedetineerde namen aan de politie zou geven, zodat Mariona niet naar huis kon gaan, voor het geval ze haar zouden komen zoeken. Die nacht logeerde ze in de flat van een collega-activist.

Toen Mariona de volgende dag thuiskwam, zat ze in grote problemen. Haar ouders waren woedend en begonnen veel meer controle over haar leven uit te oefenen.

“Voor hen was het een schandaal, een smet op de familie”, zegt ze. “Daarna lieten ze me niet meer vrij.”

Tegen het einde van die zomer had Mariona besloten het huis te verlaten en met een paar studievrienden naar het vakantie-eiland Menorca te reizen, waarbij ze een briefje voor haar ouders achterliet.

Ze meldden haar onmiddellijk als minderjarige wegloper bij de autoriteiten, en op het moment dat Mariona op het punt stond aan boord van een boot terug naar Barcelona te gaan, werd ze gearresteerd.

In de haven van Barcelona ontmoetten haar ouders haar.

Ze hebben haar niet naar huis gebracht. In plaats daarvan brachten ze haar naar een klooster. Mariona kreeg geen enkele uitleg; ze herinnert zich alleen de woede van haar ouders.

Dagen later vloog ze met haar vader naar Madrid. Daar werd ze rechtstreeks naar een ander klooster gereden, onderdeel van het Patronato-systeem, onder het Spaanse ministerie van Justitie.

Zij en de andere geïnterneerde vrouwen werden gecategoriseerd en gescheiden.

Mariona zegt dat ze op de eerste verdieping terechtkwam – gereserveerd voor “de opstandigen – degenen die zij als gevallen vrouwen beschouwden”.

De Patronato had de macht om elke niet-conforme vrouw onder de 25 jaar vast te houden. Het waren geen criminelen – het waren vrouwen die geacht werden “heropvoeding” nodig te hebben. Maar Mariona hoorde nooit de verhalen van de anderen met wie ze opgesloten zat.

“Ze lieten ons niet praten. Het is ongelooflijk”, zegt ze. ‘En je vraagt ​​je af: hoe hebben ze dat voor elkaar gekregen?’

De geïnterneerden mochten alleen eenvoudige begroetingen met elkaar uitwisselen – een vorm van controle en een manier om te voorkomen dat ‘slechte’ meisjes anderen zouden beïnvloeden.

“Wat je niet kon doen, was een ander meisje echt leren kennen”, zegt Mariona. ‘Omdat ze je dan zouden scheiden en een van jullie naar een andere slaapzaal zouden sturen, of zelfs naar een andere instelling.’

Ze denkt dat er ongeveer 100 geïnterneerden in het klooster waren. Ze sliepen met twintig personen in een kamer, met aan de ene kant een non, en de deur was op slot. De dagelijkse routine was afmattend: gebeden, de mis, het klooster schoonmaken en vervolgens urenlang in een werkplaats kleding maken voor lokale detailhandelaren. Terwijl de meisjes naaiden, las een non voor, zodat niemand sprak.

“Er was sprake van indoctrinatie”, herinnert Mariona zich. ‘Zodat je zou begrijpen dat je je heel slecht hebt gedragen. Zodra je dit besefte, vroeg je om vergeving en bekentenis.’

Mariona heeft nooit bekend.

Na ongeveer vier maanden mocht ze met Kerstmis naar huis terugkeren in Barcelona, ​​maar ze mocht niet alleen uitgaan. Op de een of andere manier (en Mariona weet niet meer hoe) slaagde ze erin te ontsnappen, maar haar ontsnapping was van korte duur. Binnen enkele uren werd ze samen met haar vader en een oom in een auto gebundeld en teruggereden naar Madrid.

“We kwamen in de schemering terug bij het klooster”, herinnert ze zich. “Ik weigerde naar binnen te gaan. Ze trokken me de trap op en gaven me een kalmerend middel om me naar binnen te krijgen.”

In het klooster werden de andere jonge vrouwen gewaarschuwd om niet met haar te praten: het rebelse meisje dat het lef had om te proberen weg te rennen. Ze werd intens eenzaam en begon uiteindelijk voedsel te weigeren.

Een dramatisch gewichtsverlies resulteerde in haar opname in een psychiatrische kliniek. Daar zegt ze dat ze twee sessies elektrische schokbehandeling kreeg, gevolgd door wat ‘insuline-comatherapie’ werd genoemd.

Mariona zegt dat ze insuline heeft gekregen om diepe hypoglykemie te veroorzaken – een coma-achtige toestand veroorzaakt door een lage bloedsuikerspiegel. Men geloofde dat dit psychotische of schizofrene symptomen zou kunnen verminderen en op de een of andere manier de hersenen van een patiënt zou kunnen ‘resetten’.

Het was een ‘therapie’ die in veel landen werd stopgezet om één simpele reden: het kon dodelijk zijn.

Mariona kreeg ’s ochtends een insuline-injectie. Later zou ze uit de coma worden gehaald en te eten krijgen. Mentaal begon ze zich af te sluiten.

“Elke dag was ik meer versuft. Ik begon dingen te zeggen als: ‘Ik heb mijn ouders pijn gedaan'”, zegt ze.

“Ik ging dit proces van onderwerping en acceptatie in.”

Mariona gelooft dat de gedwongen, intraveneuze ‘behandeling’ met insuline haar geheugen onherstelbaar heeft beschadigd. Omdat ze vermoedde dat ze hierdoor dingen zou vergeten, begon ze een dagboek bij te houden. Ruim vijftig jaar later zou dit vervaagde papieren document uit 1971 Marina’s documentaire over de ervaringen van haar moeder informeren.

Artsen geloofden dat de ‘behandeling’ Mariona zou helpen aan te komen, maar dat gebeurde niet.

“Op een dag besloot de psychiater dat het beter was om me aan bed vast te binden totdat ik at.”

Mariona’s wanhoop werd zo ondraaglijk dat ze erover dacht zelfmoord te plegen. Vervolgens gaf de psychiater haar een streefgewicht van 40 kg (6st 4 lb). Als ze dat zou bereiken, beloofden ze dat ze uit de kliniek zou worden ontslagen.

Het is Mariona gelukt. In 1972, toen ze wat sterker was geworden, keerde ze terug naar Barcelona.

Nu ze twintig is, heeft ze beloofd nooit meer bij haar ouders te zullen wonen.

Dit waren de laatste jaren van Franco’s dictatuur vóór zijn dood in 1975. Mariona verhuisde van baan naar baan en bouwde uiteindelijk een carrière op als tv-regisseur. Ze had zelf kinderen, maar de relatie met haar ouders bleef koel.

Op een gegeven moment vroeg Mariona haar moeder waarom ze naar de Patronato was gestuurd. Haar moeder zei alleen: ‘We hebben een fout gemaakt.’

Mariona’s vader is nu in de negentig.

‘Wij hebben ook veel geleden’, vertelde hij haar toen ze hem vroeg naar het besluit van de familie om haar in Madrid op te sluiten.

Voor Marina heeft het leren over het verhaal van haar moeder haar relatie met haar grootvader gecompliceerd.

“Ik kan mezelf niet dwingen van iemand te houden die zoveel pijn heeft veroorzaakt, die mijn moeder heel slecht heeft behandeld.”

De korte documentaire die Marina maakte over de ervaring van haar moeder met de Patronato heet Els Buits – Catalaans voor ‘de ruimtes’ – een verwijzing naar de lege plekken in Mariona’s geheugen. De film heeft prijzen gewonnen in Spanje en werd genomineerd voor een prestigieuze Goya Award.

Vijftig jaar na de dood van Franco heeft de film bijgedragen aan een vloedgolf aan oproepen om de geïnterneerde vrouwen volgens de wet formeel te erkennen als slachtoffers van de Spaanse dictatuur. De Spaanse minister voor Democratisch Geheugen, Ángel Víctor Torres, zei dat zijn regering openstond voor de zaak van de Patronato-overlevenden.

Ondertussen zijn Marina en Mariona op tournee met de film en nemen deze mee naar gemeenschapsvertoningen.

“Vrouwen komen hun verhaal vertellen. Het is alsof er een deur opengaat naar iets onbekends, en dat is heel krachtig”, zegt Marina. “Mensen denken dat wat er in hun eigen huis is gebeurd een op zichzelf staand incident was. Wij proberen te zeggen: deze geschiedenis is niet individueel, maar systematisch.”

Haar moeder Mariona twijfelt soms nog aan haar geheugen.

Maar, zegt ze, “als je het allemaal weerspiegeld ziet in de film, krijgt de film het gewicht van de waarheid.”