De lichtstad werd tien jaar geleden in de nacht van 13 november in rouw gedompeld, toen de… dodelijkste aanvallen sindsdien ooit op Franse bodem gepleegd Tweede Wereldoorlog doodde 130 mensen en liet honderden gewonden achter. Geclaimd door de Groep Islamitische Staat (IS).De gecoördineerde aanvallen van gewapende mannen en zelfmoordterroristen waren gericht op het Stade de France-stadion in het noorden Parijs buitenwijk, diverse terrassen in het stadscentrum en concertgebouw Bataclan in de 11e arrondissement.
Een ongekende beproeving veroordeel de daders en anderen die bij het misdrijf betrokken waren, vonden plaats in de loop van negen maanden, van 8 september 2021 tot 29 juni 2022. Gekenmerkt door een onderzoeksdossier van meer dan een miljoen pagina’s, meer dan 2.500 civiele procedures en 327 advocaten, was het de grootste beproeving dat zich afspeelt in de moderne Franse geschiedenis.
Maar voor overlevenden van de aanslagen is het omslaan van de bladzijde op 13 november niet zo eenvoudig. Velen zijn voor het leven getekend en worstelen nog steeds met de gevolgen van de aanslagen.
Alix Ikal, 38, overlevende van Bataclan: ‘Ik ben te klote om een kind te krijgen.’
Toen Alix besloot om “dood te spelen” in de put van de Bataclan-concertzaal nadat ze had geprobeerd te vluchten en mensen “als dominostenen had zien vallen”, dacht ze: “Ik ben 28 jaar oud, het zou zonde zijn om te sterven. Ik heb nog niet eens de kans gekregen om moeder te worden.”
Terwijl ze zwijgend op de grond lag, herinnerde ze zich hoe een schutter dat had gedaan mensen gegijzeld in een koosjere supermarkt maanden eerder in het oosten van Parijs en wist dat het een tijdje kon duren voordat de politie zou ingrijpen. Ze zou daar moeten blijven en volkomen stil moeten liggen, zodat de terroristen niet in haar richting zouden schieten. “Ik probeerde kalm te blijven, in ieder geval in het belang van anderen, om niemand in gevaar te brengen”, zegt ze.
Een paar minuten later, nadat de Franse Zoek- en Interventiebrigade was gearriveerd, stond Alix eindelijk op en zag “de omvang van de gruwel” om haar heen. Scènes die ze liever niet beschrijft, omdat ze pijnlijke emoties teweegbrengen. Ze zegt dat ze ‘geluk’ had omdat ze niet gewond raakte, althans niet lichamelijk. Ook haar vrienden ontsnapten ongedeerd. Maar de mentale littekens van die nacht zitten diep. “Mijn reis door het posttrauma is allesbehalve lineair verlopen”, zegt ze.
“Er waren periodes dat ik het best goed deed, maar nu ben ik al vijf jaar vrij van werk en dat komt vooral doordat ik mezelf bleef pushen, steeds weer terug wilde naar het zogenaamde ‘normale leven’.” Alix legt uit dat ze ook met verslaving worstelde. “Het navigeren door de nasleep (van de aanslagen) was voor elke getroffen persoon een andere reis. De ene dag gaat het goed met je en de volgende dag niet, en je hebt een heel moeilijke tijd.”
Alex houdt van muziek. In het jaar na de aanslagen keerde ze terug naar de Bataclan om de Engelse rockband The Libertines live te zien als een manier om haat te verwerpen. Maar sommige jaren is het gewoon te moeilijk. “Dit jaar kon ik niet naar een concert komen. Zo is het nu eenmaal”, zegt ze. Alix stopte een paar jaar geleden ook met naar de bioscoop gaan omdat “het geluid te hard is en het uit de zijkanten komt” van de kamer, vooral als er een actiefilm wordt vertoond.
“Wat we hebben meegemaakt was zo gewelddadig. En het lichaam herinnert het zich. Als ik achter me een geluid hoor, een hard geluid, word ik plotseling teruggeworpen in dat moment. Ook al weet ik dat het geen geweerschot is, ik heb er geen controle over.”
De 38-jarige bezoekt een therapeut en zegt dat ze ook worstelt met het schuldgevoel van de overlevende. “Ik voel me schuldig omdat ik hier ben terwijl anderen het niet hebben gered, en omdat ik niet genoeg met mijn leven heb gedaan terwijl anderen niet hetzelfde voorrecht hebben.”
Alix wil haar verhaal delen om een ander perspectief te bieden. “Sommige overlevenden krijgen veel media-aandacht. Ik heb niets tegen ze en ik ben blij als ze gelukkig zijn, maar soms heb ik het gevoel dat er een dissonantie bestaat tussen het overkoepelende verhaal en hoe anderen zich voelen.”
“Ik heb geen inspirerend verhaal te vertellen. Ik ben niet getrouwd. Ik heb geen flat gekocht. Mijn leven is geen film. Ik wil geen kinderen meer hebben. Vroeger wel, maar nu niet meer. Nu ben ik te klote om een kind te krijgen.”
Sébastien Blascou, 46, overlevende van Bataclan: ‘We moeten de meest kwetsbaren niet verwaarlozen.’
Sébastien verloor zijn vriend bij de aanval op de Bataclan. “Chris wilde deze band zien die we allebei kenden”, dus nodigde hij Sébastien uit om naar de Amerikaanse rockband te gaan Adelaars van deathmetal met hem. Chris kwam met Sophie, die Sébastien voor de eerste keer ontmoette.
“Chris heeft het leven van Sophie gered”, vertelt Sébastien. “Hij duwde haar instinctief opzij om te voorkomen dat ze werd neergeschoten. Ze werd in de heup geraakt, terwijl Chris de andere kogels opving. Hij was op slag dood, maar redde haar weer toen hij bovenop haar viel en haar bedekte, zodat de terroristen niet controleerden of ze nog leefde.”
Lees meer‘Ik wist dat de dood zou komen’: Bataclan-bandlid herinnert zich de aanval voor de Franse rechtbank
De tienjarige herdenking van de aanslagen is een delicaat moment voor Sébastien. “Een decennium is niet zo lang voor degenen die het hebben overleefd”, zegt hij. “Mensen praten erover omdat het een rond getal is, maar dat zijn vooral de media. Zal er volgend jaar evenveel aandacht zijn? Ik denk elk jaar aan 13 november en zal er altijd aan denken.”
Zelfs naarmate de tijd verstrijkt, benadrukt Sébastien de noodzaak van herdenking en van het blijven zorgen voor de overlevenden. “We mogen de meest kwetsbare slachtoffers, voor wie het bijzonder moeilijk is, niet verwaarlozen”, zegt hij. ‘Vorig jaar verloren we er één na hem overleden door zelfmoord. Voor veel mensen is het nog steeds een strijd. We moeten waakzaam blijven.”
Net als bij veel andere slachtoffers is het dagelijkse leven van Sébastien sinds 2015 fundamenteel veranderd. “Ik neem niet meer de metro; ondergronds vastzitten is moeilijk voor mij. Ik ben al tien jaar niet meer naar een concert geweest, ook al ging ik er vaak heen. Ook geen theater. Vuurwerk is ook een probleem”, legt hij uit. “Ik ben twee keer teruggegaan naar de Bataclan. Eén keer met een NGO om de locatie te bezoeken nadat deze was herbouwd, en één keer vóór het proces, om op mijn voetsporen te treden.”
Sébastien was een van de overlevenden die ermee instemde om te getuigen tijdens het proces in 2022. “Toen ik ging, verwachtte ik niets (van de daders). Ik sprak met ze, maar ik had niet veel te zeggen”, herinnert hij zich. “We moeten accepteren dat we nooit zullen begrijpen waarom iemand zoiets zou doen en zulke barbaarse daden zou begaan.”
“Ik ging vooral praten over wat ik had meegemaakt, zowel op persoonlijk als collectief niveau. Maar ook om te spreken namens mijn vriend Chris, die hier niet meer is om zijn verhaal te vertellen”, zegt hij.
Het gigantische proces was voor velen ook een kans om vriendschappen te smeden. “Sommige mensen die ik heb ontmoet, zijn nu als broers en zussen voor mij.” Sébastien zegt dat zijn ‘uiterst solide’ vriendschappen ‘zowel nieuwe als oude’ deel uitmaken van wat hem door de traumatische ervaring heen heeft geholpen.
Lees meerHet proces tegen de aanslagen in Parijs laat raadsels onopgelost en tranen ontelbaar
In de maanden na de aanslagen kon Sébastien niet werken vanwege een gebroken voet en gescheurde ligamenten, waarvan de gevolgen hem nog steeds pijn bezorgen en zijn mobiliteit beperken.
Tegenwoordig concentreert Sébastien zich vooral op het “leven met” wat tien jaar geleden is gebeurd, “het herwinnen van de controle” en het omzetten van zijn ervaring “in een kracht”, terwijl hij ervoor zorgt dat dit “niet overweldigend wordt”.
Ook bezoekt hij scholen om jonge leerlingen te ontmoeten en zijn verhaal te delen. “Ik geloof dat we de wereld een betere plek kunnen maken en dat het onze plicht is om dat in ieder geval te proberen”, zegt hij. “Ik wil optimistisch blijven, misschien zelfs utopisch.”
Bahareh Akrami, 43, overlevende van de aanval op de Carillonbar: ‘Ik moest een spoor achterlaten.’
Vóór het proces drie jaar geleden had Bahareh zich bij geen enkele slachtoffersorganisatie aangesloten. Maar toen de rechtbank dichter bij het uitdelen van straffen voor de terroristen kwam, besefte ze dat haar plaats daar was, samen met de anderen. “Ik zei tegen mezelf dat ik daar moest zijn. Ik moest begrijpen wat er was gebeurd, hoe het gebeurde en wie deze veertien beklaagden waren.”
In de nacht van 13 november zat Bahareh aan een tafel in de Carillon-bar in de 10e Parijse wijk.e arrondissement toen terroristen het vuur openden op klanten op het terras. Ze dook onmiddellijk weg en verborg zich. Buiten liet de moordpartij verschillende doden en vele gewonden achter. Bahareh was toen zeven maanden zwanger en kwam er ongedeerd uit. “Ik voelde de baby bewegen en ik wist dat het goed met haar ging”, herinnert ze zich. Ze vond snel haar vrienden en haar toenmalige partner, die het ook op wonderbaarlijke wijze hadden overleefd. Bahareh’s dochter is nu tien jaar oud.
“Ik heb geen fysieke schade en het gaat psychisch redelijk goed met me, wat niet betekent dat ik ben vergeten wat er is gebeurd”, zegt ze.
Lees meer‘Ik wil niet dat de verdachte van mijn lijden geniet’, zegt de overlevende van de Bataclan-aanval
Bahareh gelooft dat “als het goed met ons gaat, we een rol te spelen hebben – we moeten een deel van het verhaal dragen namens degenen die het moeilijk hebben, maar zonder namens hen te spreken”. Tijdens de proef begon ze illustraties te maken om te delen wat ze zag op sociale media onder de gebruikersnaam @baboo_chamailleuse. “Ik moest een spoor achterlaten”, legt ze uit. Haar illustraties werden later een graphic novel het vastleggen van de negen maanden durende proef.
“Ik begrijp dat sommige mensen willen vergeten om verder te kunnen gaan”, zegt Bahareh. “Maar collectief vergeten is gevaarlijk, omdat deze dingen opnieuw kunnen gebeuren. … Het collectieve geheugen is essentieel om ons te beschermen tegen de fouten uit het verleden”, zegt ze. Bahareh ziet de tienjarige herdenking als een kans om de herinnering aan degenen die bij de aanslagen zijn omgekomen levend te houden.
Dit artikel is vanuit het origineel in het Frans vertaald door Lara Bullens.
