Frank Gehry leerde studenten aan de meest prestigieuze particuliere universiteiten van ons land, en aan de openbare scholen met de meeste middelen in Californië, dat hun handtekeningen van onschatbare waarde waren. Hij liet ze die van hen vergelijken en contrasteren met die van hun klasgenoten: het was een eenvoudige maar diepgaande les in persoonlijke expressie, in het belang van zowel jezelf kennen als het vasthouden aan dat weten gedurende je hele leven.
Franks leven was zijn werk – in de architectuur, in het onderwijs, in het openbare leven. Zijn kunst maken was levengevend. Hij wilde meer jaren, meer tijd om te creëren, om de handtekening toe te passen die hij bijna een eeuw lang had verfijnd, tot zijn dood op vrijdag op 96-jarige leeftijd.
Frank was een echte meester. Hij streefde ernaar het ambacht van de architectuur onder de knie te krijgen. Voor hem was het een kunst, zoals het voor de Romeinen en de Grieken was, en niet het bloedeloze werk van ingenieurs en toegepaste wiskunde. Hij ging in de leer bij de grote kunstenaars, oud en modern. Frank vond een architectuur uit die voortkwam uit zijn signatuur; hij droomde van oerontwerpen die hij technisch vertaalde. Hij tekende de menselijke wereld die hij wenste, en inspireerde anderen om dat ook te doen.
Frank wilde begrepen worden, gevoeld worden, en hij drukte zich uit door de gedisciplineerde beheersing van zijn vak, maar misschien nog dieper door de nauwgezette studie van zichzelf. Zijn levenszoektocht was een dynamische en diepgewortelde voortzetting en viering van wat hij ontroerend vond in de kunst, beeldhouwkunst en klassieke muziek. Hij ontwierp fantastische maar toch intieme kathedralen voor de verering van artistieke disciplines, volumes om heilige esthetische tijd vast te houden, prachtige vaten voor persoonlijke emotionele ervaring.
Een meester inspireert toewijding, en dit is de reden waarom mensen over de hele wereld pelgrimstochten maken om zijn creaties te ervaren, om in vervoering te raken door zijn kunstenaarschap, om verheven te worden door de etherische signatuur van Frank Gehry – prominent aanwezig hier in Zuid-Californië, vanuit zijn eigen huis in Santa Monica (de Gehry-residentie) naar de Walt Disney Concert Hall in het centrum van LA naar de Grand LA op Bunker Hill.
Franks werk ging over gevoelens. Hij wist dat kunst de kracht had om te transformeren, te verenigen en empathie op te wekken. In Franks kantoor hangt een grote afbeelding van de bronzen wagenmenner van Delphi uit 500 voor Christus. Hij zag het aanvankelijk in Griekenland met Ed Moses, op hun eigen artistieke pelgrimstocht. Frank zei over de ervaring: “Ik keek ernaar en keek ernaar, en ik begon te huilen. De gedachte dat iemand die 2500 jaar geleden in inert materiaal werkte, door de eeuwen heen gevoelens op iemand kon overbrengen, dat is mijn Noordster. Als ik dat kan doen, als ik een gebouw kan maken dat mensen iets laat voelen en gevoelens overbrengt door middel van inerte materialen, dan is dat mijn taak. En dat is moeilijk om over te praten.” Frank Gehry zei in steen, titanium en glas: wat was en is, is niet in woorden uit te drukken. Zijn creativiteit overwon de alledaagse beperkingen van openbare opdrachten. Zijn gepassioneerde stage overtrof zelfs zijn eigen verwachtingen.
Frank werd gewaardeerd, maar bovenal vervulde hij het doel dat hij zichzelf had gesteld, en net als de onbekende beeldhouwer van de wagenmenner straalde zijn werk emotie uit door de inerte materialen van zijn vak. Hij verlevendigde beton, verlichtte kettingschakels, maakte karton vloeibaar. Franks creatieve proces was een soort aangeleerde eerbied. Hij was een voorbeeld van een begrip van de rol van de geest bij het begeleiden van het zelf naar het hoogtepunt van zijn spirituele reis, het hart naar het uiteindelijke doel van de ziel, waarbij hij obstakels overwon met onwankelbare loyaliteit aan het ware zelf, onbevreesd en standvastig.
Frank heeft eindelijk zijn fysieke reis voltooid en we blijven achter met zijn wonderbaarlijke handtekening, zijn eeuwige essentie gecommuniceerd in vorm. Ik geloof dat dit de reden is waarom hij het kunstonderwijs steunde, omdat hij wist dat hij zonder zijn eigen onderwijs misschien niet het doel van zijn bijzondere ziel zou hebben ontdekt. Hij wilde je laten zien wat je allemaal kunt worden. Hij wilde vooral bekend en diep gezien worden, en dat wilde hij voor alle jonge mensen.
Door zich in het onbekende van elk artistiek project te wagen, kon Frank een puur geloof in zichzelf herontdekken. Dit was een facet van zijn grootsheid: de grote meester die vanuit zijn kantoor Turnaround Arts California oprichtte en financierde, een non-profitorganisatie voor kunsteducatie. Niet glamoureus, maar glorieus was zijn bedoeling om anderen te dienen, om creatieve kansen te ondersteunen voor kinderen die er het meeste baat bij hebben, en maar al te vaak het minst ontvangen.
Het is onontkoombaar dat mensen zich het meest hebben gefocust op Franks sculpturale, kromlijnige vormen en zijn lichtgevende buitenoppervlakken, en toch vind ik wat ik het meest diepgaand vind aan zijn architectuur de manier waarop hij de ruimte betoverde en verlevendigde. Hij tekende vormen die iets heiligs, eeuwigs bevatten en uitdrukken, plekken voor waarden die hij dierbaar was. Hij gaf om mensen. Ik zag hoe hij de levens van kinderen veranderde door middel van spel, gevoelig luisteren en kunst maken.
De componist Gustav Mahler, vereerd door Frank, zei: “Alles wat niet perfect is tot in het kleinste detail is gedoemd te vergaan.” Franks perfectionisme was kieskeurig en verfijnde elke hoek, elke golvende curve, maar het was ook opzettelijk emotioneel, over de gevoelde gemeenschappelijke ervaringen voor de bewoners van zijn werelden – nog een erfenis van Mahler, die het schrijven van een symfonie ooit omschreef als ‘het bouwen van een wereld’. Franks eigen wereld was gecomponeerd als een symfonie: zijn ‘orkesten’ verenigden Palestijnen en Israëli’s in Berlijn, gemarginaliseerde studenten met maestro’s, moderne muzikanten met composities door alle eeuwen en genres heen. Hij was een deconstructionistische jazzmeester van de liminale ruimte.
Onze architecturale wagenmenner was een jongenstovenaar uit Canada, een student en leraar van wijsheid, een vallende ster uit het hoge noorden, hij was een geschenk voor onze bleke en profane wereld van zorgeloze creatie en minachting. Hij was een goochelaar, een taalkundige die zijn eigen emotionele taal opnieuw uitvond en bouwde.
Een rabbijn vertelde Franks ouders ooit dat hun zoon ‘gouden handen’ had. Die handen trokken schoonheid over onze planeet, en ze werkten bijna een eeuw lang met hun magie. Zijn handen hielden de onze vast, bij het creëren van kunst die ons met elkaar verbond; zijn muren scheidden zich niet, maar nodigden je uit om binnen te komen. Net als Matisse op oudere leeftijd, die vanuit zijn bed tekende, is Franks veelvormige creativiteit, zijn erfenis van meesterschap eeuwigdurend. Hij zegende ons met zijn vruchtbare oeuvre, een blijvende erfenis van torenhoge tempels in ruimte en tijd, om ons te transformeren en te inspireren. Hij liet ons creaties achter waarin we ons beste zelf zouden vinden en voelen.
Malissa Shriver is de president en mede-oprichter, samen met Frank Gehry, van Turnaround Arts Californië.
