Het Museum voor West-Afrikaanse Kunst (Mowaa) en de ruzie over de Benin-bronzen in Nigeria

Het verbluffende nieuwe Museum voor West-Afrikaanse Kunst (Mowaa) van Nigeria is in het vizier van de lokale machtspolitiek terechtgekomen in de week dat het voor het eerst zijn deuren voor het publiek zou openen, maar er niet in slaagde.

De zes hectare grote campus ligt in het hart van Benin City, de hoofdstad van de zuidelijke staat Edo, en omvat een archeologische opgraving en gebouwen ontworpen door de spraakmakende Brits-Ghanese architect Sir David Adjaye, vooral bekend van het National Museum of African American History and Culture dat in 2016 in Washington werd geopend.

Er is vijf jaar aan gewerkt – en het is de bedoeling om zowel het verleden als het heden van creativiteit te vieren in de regio die beroemd is om de Benin Bronzes, kunstwerken die in de 19e eeuw door Britse soldaten uit het koninklijk paleis van de stad zijn geroofd.

Het is indrukwekkend – en voorafgaand aan de geplande opening bruiste Mowaa van het personeel dat vastbesloten was te bewijzen dat het een plek is die kan wedijveren met gevestigde musea en galerieën in het Westen.

Binnen haalden conservatoren kunstwerken zorgvuldig uit de beschermende verpakking, inspecteerden elk stuk en maakten nauwgezette registraties voordat ze op muren en sokkels werden geplaatst.

Technici hebben de klimaatbeheersingssystemen verfijnd. In het laboratorium voor materiaalkunde kalibreerden agenten apparatuur die bedoeld was om eeuwenoude artefacten te behouden.

Het project is het geesteskind van zakenman Phillip Ihenacho – nu uitvoerend directeur van Mowaa.

“Ik wil dat we een aanzienlijke economische impact hebben op de gemeenschappen hier in de buurt”, zei hij tegen de BBC, eraan toevoegend dat hij hoopte van Benin City “een culturele bestemming” te maken.

Mowaa, een Nigeriaanse non-profitorganisatie, ziet zichzelf ruim 30.000 directe en indirecte banen creëren en jaarlijks meer dan 80 miljoen dollar bijdragen aan de regionale creatieve economie door middel van partnerschappen en programmering.

Het heeft 25 miljoen dollar gekost om hier te komen; geld ingezameld door verschillende donoren, waaronder de Franse en Duitse regering, het British Museum en de deelstaatregering van Edo.

Maar nu heeft de lokale overheid het tapijt eronder vandaan getrokken en het gebruik van de grond waarop het museum is gebouwd ingetrokken.

Een woordvoerder van de staat Edo vertelde de BBC dat dit kwam omdat het zichzelf in de oorspronkelijke papieren Edo Museum of West African Art had genoemd – en sindsdien “Edo” uit zijn naam had geschrapt.

Deze aankondiging volgde op protesten op zondag, toen mensen de campus bestormden en eisten dat deze het Benin Koninklijk Museum zou worden genoemd.

Een luidruchtige groep beledigde buitenlandse gasten in het museum voorafgaand aan de opening, waardoor ze onder politie-escorte moesten worden weggevoerd.

President Bola Tinubu is zelfs tussenbeide gekomen om te proberen de spanningen op te lossen, door een commissie op hoog niveau op te zetten om de schade te beperken.

Maar hoe is dit zo gepolitiseerd geworden – en zo’n PR-ramp?

Veel ervan komt neer op onderlinge rivaliteit op lokaal staatsniveau, aangezien Edo’s vorige gouverneur Godwin Obaseki – wiens ambtstermijn vorig jaar eindigde – een belangrijke financier van het museum was.

En het lijkt erop dat de regering van de nieuwe gouverneur, een nauwe bondgenoot van de lokale traditionele heerser, bekend als de Oba, wellicht een groter aandeel in het project wil hebben. De demonstranten eisten zondag bijvoorbeeld dat het museum onder controle zou komen te staan ​​van Oba Ewuare II.

Dit brengt de controversiële kwestie van de Benin Bronzen onder de aandacht, een van Afrika’s meest gevierde culturele schatten.

Want zelfs als het museum ooit opengaat, zullen deze bronzen beelden opvallend afwezig zijn.

Het zijn sculpturen van messing, ivoren en hout die ooit het koninklijk paleis van het koninkrijk Benin sierden voordat Britse soldaten ze in 1897 tijdens een strafexpeditie plunderden.

Tegenwoordig zijn er nog duizenden verspreid over musea in Europa en Noord-Amerika, waaronder het British Museum, het Humboldt Forum in Berlijn en het Metropolitan Museum of Art.

Hun terugkeer is een van de meest omstreden debatten in de mondiale kunstwereld geworden. Ongeveer 150 zijn inmiddels naar huis gegaan, en er zullen er nog meer volgen.

Toen in 2019 de plannen voor het museum in Benin City voor het eerst werden aangekondigd, hoopten de verhuizers en shakers in de Nigeriaanse kunstscene dat het hun natuurlijke thuis zou worden: een ultramodern complex om ze aan de wereld te laten zien.

Maar de wateren raakten twee jaar geleden vertroebeld nadat de federale regering had aangekondigd dat de Oba de rechtmatige eigenaar en bewaarder zou zijn van alle teruggegeven bronzen beelden – en het paleis aandrong op een museum onder directe controle van de koninklijke familie, tegen de wensen van Obaseki, de voormalige gouverneur.

Hierdoor bevond Mowaa zich in een delicate positie: een duidelijk standpunt innemen over restitutie, terwijl hij diplomatiek bleef op het gebied van voogdij – en de bredere visie benadrukken, wat ertoe leidde dat het ‘Edo’ uit zijn naam schrapte.

“Een van de frustraties die ik altijd heb gehad, is dat we vanaf het begin hebben gezegd dat we het over modern en eigentijds zouden hebben”, aldus de heer Ihenacho.

“Maar vanwege het westerse verhaal over de terugkeer van de Benin-bronzen bleef iedereen ons het museum noemen waar ze naartoe zullen gaan. Het probleem daarmee is dat wij niet de eigenaren zijn, en ook geen juridisch eigendomsrecht hebben op de bronzen beelden.”

Zijn doel is om een ​​toevluchtsoord te bouwen voor hedendaagse Afrikaanse creativiteit, waaronder film, fotografie, muziek, dans en mode – niet alleen beeldende kunst.

“Ja, we willen ons concentreren op het historische, maar het doel is om het hedendaagse te inspireren”, zei hij.

“Wat we zijn geworden is een museum dat echt gaat over het creëren van een ecosysteem ter ondersteuning van creatieven in West-Afrika.”

Van een jonge Nigeriaanse kunstenaar die uit de VS is verhuisd om als conservator te werken, tot een pas afgestudeerde die zijn verplichte nationale jeugddienstprogramma van een jaar volgt, tot een Ghanese promovendus die onderzoek doet: Mowaa is al een knooppunt van regionale samenwerking geworden.

Eweka Success, een 23-jarige afgestudeerde beeldhouwer aan de Universiteit van Benin die een rondreis door Mowaa heeft gehad, verwelkomde deze kans.

Hij merkte op dat hoewel veel inwoners van de stad het restitutiegesprek ‘niet schelen’, het museum toch iets waardevols bood.

“Velen van ons hebben de originelen nog nooit gezien, maar daar kunnen we hun ontwerp, techniek en geschiedenis nader bestuderen”, vertelde hij aan de BBC.

Cultuurspecialist Oluwatoyin Sogbesan is het ermee eens dat het gesprek steeds elitairder is geworden.

“De gewone mens maakt zich zorgen over het verdienen van geld, gaan werken en het voeden van zijn gezin. Velen weten niet eens van de bronzen beelden af”, vertelde ze aan de BBC.

Voor haar moet restitutie verder gaan dan alleen het teruggeven van artefacten, maar ook het geheugen en de taal herstellen.

“We moeten de term ‘Benin Bronzes’ zelf dekoloniseren,” legde ze uit.

“Noem ze bij hun oorspronkelijke Edo-naam – ‘Emwin Arre’ (wat ‘Culturele dingen’ betekent) – hoe de mensen die ze hebben gemaakt ze zouden hebben genoemd.”

Dit sluit aan bij de openingstentoonstelling van het museum – Homecoming – mocht deze voor het publiek toegankelijk zijn.

Het bevat werken van gerenommeerde kunstenaars als Yinka Shonibare, Toyin Ojih Odutola, Precious Okoyomon en Tunji Adeniyi-Jones – van wie velen in de diaspora wonen en zelden in Nigeria hebben geëxposeerd.

Shonibare’s Monument voor de Restitutie van de Geest en de Ziel staat op de eerste plaats: een piramidevormige eenheid met meer dan 150 kleireplica’s van de Benin Bronzes.

“Het creëren van een monument als dit betekent erkenning van het trauma dat is veroorzaakt door de plundering van deze spirituele artefacten”, zei hij tegen de BBC. “Het is een diep emotionele betrokkenheid bij het trauma van de invasie.”

Hij koos bewust voor klei, als metafoor voor de verbinding met het land Benin zelf.

“In de moderne wereld lijken we steeds verder verwijderd te zijn geraakt van de natuur, terwijl onze voorouders er een diepe band en respect voor hadden.”

De piramide roept de eeuwenoude wonderen van Afrika op, terwijl de replica’s spreken over afwezigheid en herinnering.

“Het werk is conceptueel – over de betekenis van afwezigheid, de spirituele betekenis van de bronzen beelden”, legt Shonibare uit. “In zekere zin is het werk louterend. Het is bijna rouw.”

Ook Ndidi Dike’s mixed-media werk National Grid uit 2016 trekt ook de aandacht, dat reflecteert op macht, zowel elektrisch als politiek.

Nigerianen ervaren zo vaak stroomstoringen dat ze een geaccepteerd onderdeel van het dagelijks leven zijn geworden – een metafoor die Dike gebruikt om de bredere tekortkomingen van het land op het gebied van bestuur en infrastructuur in twijfel te trekken.

Het is iets dat waarschijnlijk maar al te goed zal aanslaan voor degenen die deze week bij Mowaa werken.

Hoewel ze wellicht moed putten uit de woorden van de minister van Cultuur, die voorzitter is van de presidentiële commissie die het geschil wil oplossen.

“Culturele instellingen zijn pijlers van onze nationale identiteit en moeten worden beschermd door middel van een gezamenlijke aanpak die zowel traditionele voogdijschap als moderne institutionele structuren respecteert”, aldus Hannatu Musawa.

Er bestaat angst dat de ruzie de lopende inspanningen om de gestolen kunst van Afrika terug te winnen kan schaden, waarbij westerse musea zich terecht voelen over hun zorgen over het behoud van teruggekeerde werken.

Maar velen die binnen de muren van Mowaa werken, blijven vastbesloten om te laten zien dat hun creativiteit een nieuwe definitie kan geven aan wat een modern Afrikaans museum kan zijn – met of zonder historische artefacten.