De spanningen laaien op langs de grens tussen Tadzjikistan en Afghanistan in Centraal-Azië, waarbij de Tadzjiekse regering deze maand melding maakt van meerdere gewapende invallen, waardoor de fragiele relatie met de Afghaanse Taliban-leiders onder druk komt te staan.
Meer dan een dozijn mensen zijn gedood bij aanvallen door mannen die de Tadzjiekse autoriteiten ‘terroristen’ noemen en de daaruit voortvloeiende botsingen met Tadzjiekse strijdkrachten, zeiden functionarissen in Dushanbe en Peking. Tot de slachtoffers behoren onder meer Chinese staatsburgers die in afgelegen gebieden van de bergachtige voormalige Sovjetrepubliek werken.
Bij de laatste gevechten deze week zijn minstens vijf mensen gedood in het Shamsiddin Shokhin-district in Tadzjikistan, onder wie “drie terroristen”, aldus functionarissen.
Tadzjikistan verzet zich al lang tegen de opkomst van de Taliban in Afghanistan, een land waarmee het een grotendeels onbeveiligde grens van 1.340 kilometer deelt.
Ondanks de voorzichtige diplomatieke betrokkenheid tussen de twee landen om zich aan te passen aan de nieuwe regionale realiteit, aldus analisten, dreigt de frequentie van de recente grensconflicten de geloofwaardigheid van de Taliban aan te tasten en roept dit vragen op over zijn vermogen om orde en veiligheid af te dwingen.
Hier is alles wat we weten over de botsingen langs de Tadzjieks-Afghaanse grens en waarom ze ertoe doen:
Wat gebeurt er aan de Tadzjieks-Afghaanse grens?
De grens loopt langs de rivier de Panj door het afgelegen, bergachtige terrein van Zuid-Tadzjikistan en Noordoost-Afghanistan.
Donderdag zei het Staatscomité voor Nationale Veiligheid van Tadzjikistan in een verklaring dat “drie leden van een terroristische organisatie” dinsdag het Tadzjiekse grondgebied waren binnengetrokken. De commissie voegde eraan toe dat de mannen de volgende ochtend werden gelokaliseerd en vuur wisselden met Tadzjiekse grenswachten. Vijf mensen, onder wie de drie indringers, werden gedood, aldus het rapport.
Tadzjiekse functionarissen noemden de gewapende mannen niet en specificeerden niet tot welke groep ze behoorden. De functionarissen zeiden echter dat ze ter plaatse drie M-16-geweren, een Kalashnikov-aanvalsgeweer, drie in het buitenland gemaakte pistolen met geluiddempers, tien handgranaten, een nachtkijker en explosieven in beslag hadden genomen.
Dushanbe zei dat dit de derde aanval was in de afgelopen maand vanuit de Afghaanse provincie Badakhshan die heeft geresulteerd in de dood van haar personeel.
Deze aanvallen, zo zeiden Tadzjiekse functionarissen donderdag, “bewijzen dat de Taliban-regering blijk geeft van ernstige en herhaalde onverantwoordelijkheid en vrijblijvendheid bij het nakomen van haar internationale verplichtingen en consistente beloften om de veiligheid te waarborgen … en om leden van terroristische organisaties te bestrijden”.
De Tadzjiekse verklaring riep de Taliban op om “zich te verontschuldigen bij de bevolking van Tadzjikistan en effectieve maatregelen te nemen om de veiligheid langs de gedeelde grens te garanderen”.
Tadzjikistan heeft niet gesuggereerd wat het motief voor de aanslagen zou kunnen zijn, maar het lijkt erop dat de aanvallen zich richten op Chinese bedrijven en staatsburgers die in het gebied werken.
Hoe is China bij dit alles betrokken?
Peking is de grootste schuldeiser van Tadzjikistan en een van de meest invloedrijke economische partners, met een aanzienlijke voetafdruk op het gebied van infrastructuur, mijnbouw en andere projecten in de grensregio.
China en Tadzjikistan delen ook een grens van 477 km (296 mijl) die door het hooggelegen Pamirgebergte in het oosten van Tadzjikistan loopt, grenzend aan de Chinese regio Xinjiang.
In de laatste week van november werden twee aanvallen gelanceerd tegen Chinese bedrijven en onderdanen. Op 26 november viel een drone uitgerust met een explosief een complex aan van Shohin SM, een particulier Chinees goudmijnbedrijf, in de afgelegen Khatlon-regio aan de Tadzjieks-Afghaanse grens, waarbij drie Chinese burgers omkwamen.
Bij een tweede aanval op 30 november opende een groep met geweren bewapende mannen het vuur op werknemers van het staatsbedrijf China Road and Bridge Corporation, waarbij ten minste twee mensen omkwamen in het Darvoz-district in Tadzjikistan.
Tadzjiekse functionarissen zeiden dat de aanvallen afkomstig waren uit dorpen in de Afghaanse provincie Badakhshan, maar maakten geen enkele connectie of motief achter de aanvallen bekend.
Chinese staatsburgers zijn ook aangevallen in de Pakistaanse provincie Balochistan en langs de grens tussen Afghanistan en Pakistan.
De Chinese ambassade in Dushanbe adviseerde Chinese bedrijven en personeel om het grensgebied te evacueren. Chinese functionarissen eiste “dat Tadzjikistan alle noodzakelijke maatregelen neemt om de veiligheid van Chinese bedrijven en burgers in Tadzjikistan te waarborgen”.
Wie voert deze aanvallen uit?
Hoewel de aanvallers nog niet zijn geïdentificeerd, zijn analisten en waarnemers van mening dat de aanvallen de kenmerken dragen van het ISIS-filiaal in de provincie Khorasan (ISKP), dat, zo zeiden zij, tot doel heeft de Afghaanse Taliban-leiders in diskrediet te brengen.
“De ISKP heeft buitenlanders in Afghanistan aangevallen en aanvallen op buitenlanders in Afghanistan uitgevoerd als een belangrijke pijler van hun strategie”, zegt Ibraheem Bahiss, een in Kaboel gevestigde analist bij de denktank International Crisis Group.
“Het doel is om het imago van de Taliban als veiligheidsleverancier met wie de regionale overheden moeten samenwerken te vernietigen”, vertelde Bahiss aan Al Jazeera.
Hoe hebben de Taliban op deze aanvallen gereageerd?
Kaboel uitte zijn “diepe verdriet” over de moord op Chinese arbeiders op 28 november.
De Taliban gaven het geweld de schuld aan een niet bij naam genoemde gewapende groepering die, naar eigen zeggen, “ernaar streeft chaos en instabiliteit in de regio te creëren en wantrouwen tussen landen te zaaien”, en verzekerde Tadzjikistan van zijn volledige medewerking.
Na de botsingen van deze week zei Sirajuddin Haqqani, de minister van Binnenlandse Zaken van de Taliban, dat Kabul zich blijft houden aan het Doha-akkoord van 2020, de overeenkomst met de Verenigde Staten voor een gefaseerde terugtrekking van buitenlandse troepen uit Afghanistan in ruil voor toezeggingen van de Taliban om te voorkomen dat Afghanistan wordt gebruikt als basis voor aanvallen op andere landen.
Tijdens een toespraak voor de diploma-uitreiking van een politiecadet op de Nationale Politieacademie in Kaboel zei Haqqani donderdag dat Afghanistan geen bedreiging vormt voor andere landen en dat de deur naar dialoog open blijft.
“We willen problemen, wantrouwen en misverstanden aanpakken door middel van dialoog. We hebben de test van de confrontatie doorstaan. We zijn misschien zwak in de middelen, maar ons geloof en onze wil zijn sterk”, zei hij, eraan toevoegend dat de veiligheid zodanig was verbeterd dat Taliban-functionarissen nu zonder wapens door het land reizen.
De Taliban benadrukken dat er geen “terroristische groeperingen” vanuit Afghanistan opereren. In een recent rapport noemde het sanctietoezichtcomité van de Verenigde Naties echter de aanwezigheid van meerdere gewapende groepen, waaronder ISKP, Tehreek-e-Taliban Pakistan, Al-Qaeda, de Turkistan Islamic Party, Jamaat Ansarullah en Ittehad-ul-Mujahideen Pakistan.
Jamaat Ansarullah is een Tadzjiekse groepering die verbonden is met netwerken van Al Qaeda en voornamelijk actief is in het noorden van Afghanistan, vlakbij de Tadzjiekse grens.
Hoe zijn de betrekkingen tussen Tadzjikistan en de Taliban?
Decennia lang werd de relatie tussen Tadzjikistan en de Taliban bepaald door diepe ideologische vijandigheid en etnisch wantrouwen jegens Dushanbe, een van de felste critici van de groep in Centraal-Azië.
In de jaren negentig sloot Tadzjikistan zich aan bij de anti-Taliban Noordelijke Alliantie, onder leiding van de Afghaanse militaire commandant en voormalig minister van Defensie Ahmad Shah Massoud.
Nadat de Taliban in augustus 2021 weer aan de macht kwamen in Afghanistan, was Tadzjikistan de enige steunpilaar onder zijn buurlanden door te weigeren de nieuwe regering officieel te erkennen.
Het pragmatische diplomatieke engagement begon echter stilletjes rond 2023, gedreven door economische noodzaak en gedeelde veiligheidsangst over de aanwezigheid van ISKP. Om het herstel van de betrekkingen te bespoedigen, bezocht een Tadzjiekse delegatie op hoog niveau in november Kaboel, het eerste bezoek van dien aard sinds de terugkeer van de Taliban aan de macht.
Maar de twee regeringen blijven beschuldigingen uiten dat de andere ‘terroristen’ herbergt, de grootste doorn in hun bilaterale relatie, en dat drugssmokkel over hun grenzen plaatsvindt.
De Tadzjieks-Afghaanse grens is lange tijd een belangrijke smokkelroute geweest voor Afghaanse heroïne en methamfetamine naar Centraal-Azië en verder naar Rusland en Europa, waarbij gebruik werd gemaakt van het ruige terrein en de zwakke politie in het gebied.
“De toenemende frequentie van de botsingen is nieuw en interessant en werpt een punt op: of we misschien een nieuwe dreiging zien opkomen”, zei Bahiss.
De provincie Badakshan, waar volgens de Tadzjiekse autoriteiten de aanvallen op Chinese onderdanen vandaan komen, vormt een complexe veiligheidssituatie voor de Taliban, omdat deze moeite heeft gehad om de dreiging van gewapende oppositiegroepen het hoofd te bieden, voegde Bahiss eraan toe.
Dit veiligheidsprobleem is verder gecompliceerd door het harde optreden van de Taliban tegen de papaverteelt in de provincie, zei hij. De Taliban hebben tegen dit beleid te maken gehad met weerstand van boeren in het noorden. Dit komt grotendeels omdat het terrein van Badakshan betekent dat klaprozen het enige levensvatbare marktgewas zijn.
Hoe vergaat het de Taliban met andere buurlanden?
Sinds de Taliban in 2021 de controle over Afghanistan heroverden, hebben sommige buurlanden een pragmatische transactierelatie onderhouden, terwijl andere dat niet hebben gedaan.
De betrekkingen met Pakistan, voorheen zijn beschermheer, zijn dat wel bijzonder verslechterd. Islamabad beschuldigt Kabul ervan strijders van Tehrik-i-Taliban Pakistan, ook wel bekend als de Pakistaanse Taliban, te huisvesten. De spanningen over deze kwestie liepen in november hoog op in Pakistan luchtaanvallen gelanceerd in Kaboel, Khost en andere provincies, wat aanleiding gaf tot vergeldingsaanvallen van de Taliban op grensposten.
Tientallen mensen werden gedood voordat Qatar en Turkiye tot een staakt-het-vuren kwamen. Beide partijen zijn sindsdien echter verwikkeld in een gevecht en geven elkaar de schuld voor het verbreken van de fragiele wapenstilstand.
De Taliban ontkent de aantijgingen van Islamabad en geeft Pakistan de schuld van zijn “eigen veiligheidstekortkomingen”.
Ondertussen wordt er nu in de Taliban geïnvesteerd het ontwikkelen van een nieuwe relatie met de aartsrivaal van Pakistan, India, met delegaties die Indiase steden bezoeken voor handels- en veiligheidsbesprekingen. New Delhi maakte eerder deel uit van de anti-Taliban-alliantie. Die aanpak is echter veranderd door de verslechterende banden tussen Pakistan en de Taliban.
