GoldenEye blijft de belangrijkste box office-hit in de geschiedenis van James Bond

(Welkom bij Verhalen uit de kassaonze column die box office-wonderen, rampen en alles daartussenin onderzoekt, en wat we ervan kunnen leren.)

“Ik denk dat je een seksistische, vrouwonvriendelijke dinosaurus bent, een overblijfsel uit de Koude Oorlog.” Dat zijn de woorden van Judi Dench als M in ‘GoldenEye’ uit 1995. Ze sprak rechtstreeks tot James Bond van Pierce Brosnan, maar in veel opzichten ging ze hiermee in op de zorgen waar het publiek en de media op hadden gewezen. Voordat deze film uitkwam, vroeg de hele wereld zich af of de ‘James Bond’-franchise nog steeds relevant was.

Met “Dr. No” uit 1962 begon de franchise met een knallerwaarbij Sean Connery een filmisch icoon voortbrengt, gebaseerd op het personage gecreëerd door auteur Ian Fleming. Maar in 1995 had Bond zeventien officiële avonturen op het grote scherm meegemaakt (18 als je het onofficiële ‘Never Say Never Again’ meetelt), en de serie leek te lijden onder de wet van de afnemende meeropbrengst. Op weg naar dit onzekere nieuwe tijdperk had 007 iets te bewijzen.

Niet in de laatste plaats dankzij het binnenhalen van de juiste acteur op het juiste moment en het trouwen met de perfecte regisseur om Bond naar de jaren 90 te helpen brengen, bleek deze reboot precies te zijn wat de franchise nodig had op een moment dat dit het meest nodig was. Jaren later blijft het de belangrijkste hit in de lange en legendarische geschiedenis van het personage op het scherm.

In de Tales from the Box Office van deze week kijken we terug op “GoldenEye” ter ere van zijn 30e verjaardag. We zullen bespreken hoe de film tot stand kwam, waarom hij een zware strijd voerde, wat er gebeurde toen hij in de bioscoop verscheen, wat er gebeurde in de nasleep van de release, en welke lessen we er al die jaren later uit kunnen leren. Laten we erin graven, oké?

In de film zoals wij die kennen valt een krachtig satellietsysteem in de handen van Alec Trevelyan, ook bekend als Agent 006 (Sean Bean), een voormalige MI6-agent die vijand is geworden. Het is aan James Bond (Brosnan) om de wereld te redden van dit zeer geavanceerde wapen dat de wereld zou kunnen vernietigen.

Het is nu gemakkelijk om als vanzelfsprekend te beschouwen, maar er was destijds een gevoel dat “GoldenEye” het einde van de franchise zou kunnen betekenen als het niet goed zou gaan. Timothy Dalton was Brosnan voorgegaan in de rol van Bond en bleef slechts voor twee films hangen‘The Living Daylights’ uit 1987 en ‘License to Kill’ uit 1989, die een beetje te korrelig was en zijn tijd ver vooruit was voor zijn eigen bestwil. De producenten besloten toen verder te gaan, wat enige tijd duurde.

Er zat een gat van zes jaar tussen “License to Kill” en Brosnans debuut. In die tijd was er veel veranderd. De jaren ’90 brachten een nieuwe reeks actiefilms met zich mee, waaronder ‘The Fugitive’, ‘Speed’ en andere die als het ware meer met de tijd meegingen. Zoals effectencoördinator Chris Corbould van “GoldenEye” ooit uitlegdegeloofde het team dat dit een make-or-break-moment was voor de franchise.

“We hadden allemaal het gevoel dat dit het einde van de Bond-franchise zou kunnen betekenen als we het niet goed zouden aanpakken. Tijdens die ontslagperiode waren er een aantal buitengewone films geweest. Ik vond de dingen die ze in ‘True Lies’ deden bijvoorbeeld verbluffend. Dergelijke films hebben de lat voor Bond echt hoger gelegd. Het was cruciaal om er een fantastische Bond-film van te maken, anders zou hij in de vergetelheid raken.’

Dat heeft zeker niet geholpen Daltons films, met name ‘License to Kill’, werden niet als homeruns beschouwd in hun dag. Ook op commercieel vlak was er sprake van een aanzienlijke daling: ‘Living Daylights’ haalde wereldwijd $191 miljoen op, terwijl ‘License to Kill’ met $156 miljoen veel minder verdiende. Dat was nadat de ambtstermijn van Roger Moore ten einde kwam met ‘A View to a Kill’, ook gezien als een dieptepunt voor de serie.

Het punt is dat tegen de tijd dat de jaren ’90 aanbraken, het jaren geleden was dat de franchise iets voortbracht dat op een klassieker leek. Tot overmaat van ramp volgde er in 1989 een ingewikkelde rechtszaak over de ‘James Bond’-rechtenwaardoor de ontwikkeling bij de uiteindelijke herstart een aantal jaren vastliep. Toen het stof eenmaal was neergedaald, brachten oude producenten Michael G. Wilson en Barbara Broccoli wat nieuw bloed binnen om de regisseursstoel te bezetten in de vorm van Martin Campbell (“No Escape”).

“Ik herinner me dat er veel slechte pers was, omdat er zo’n lange periode was sinds de films van Dalton,” Campbell legde het uit in een interview in 2015. “Bovendien werden ze als een dieptepunt beschouwd in termen van de Bond-franchise. Iedereen had het gevoel dat het misschien voorbij zou zijn. Er waren dingen in de pers dat de houdbaarheidsdatum ervan was overschreden, en dat het klaar was, en een relikwie, en niet relevant voor de jaren negentig, en al dat soort dingen ***.”

Vanuit commercieel en vanuit kritisch oogpunt zat ‘Bond’ tegen de touwen aan, in de meest precaire situatie waarin de franchise zich sinds de oprichting meer dan dertig jaar eerder had bevonden.

De man die de taak had om de schoenen van de geliefde MI6-spion te vullen was Brosnan. De acteur had een geschiedenis met de rol, aangezien hij de eerste keuze was om Moore op te volgen en in 1986 zou worden aangekondigd als onze volgende Bond. NBC oefende een contractoptie uit om op 11 uur een vijfde seizoen van “Remington Steele” te maken, waardoor Brosnan gedwongen werd terug te keren voor de show, waardoor hij geen Bond kon worden.

Het was destijds een verwoestende klap voor de acteur, maar na de rechtszaak kreeg Brosnan opnieuw zijn kans. De acteur was openlijk beïnvloed door zowel Connery als Moore’s versies van het personagewat een nieuwe toon aanbood. Deze Bond was zacht maar leuk. Gevaarlijk maar lief. Een unieke combinatie die we nog niet eerder van de spion hadden gezien. In een pre-release-interviewBrosnan sprak zijn vertrouwen uit dat het eigenlijk een goede zaak was om bijna tien jaar te wachten om de rol op zich te nemen.

“Dit is een betere James Bond dan die van Brosnan in 1986 zou zijn geweest. Ik denk niet dat er sprake zou zijn geweest van de aanwezigheid van de man of de structuur van de man die hier nu is in deze film die we hebben gemaakt. Je moet niet vergeten dat ik van de tv kwam, ik kwam van Remington Steele. Mijn opleiding en mijn articulatie in de filmwereld waren heel gering, heel klein.”

“Het voelt gewoon alsof de manier waarop het in ’86 ging, bedoeld was. Het was toen niet de bedoeling dat ik het zou doen. Het was de bedoeling dat ik het nu zou doen”, concludeerde Brosnan.

Marketing was van cruciaal belang en, niet in de laatste plaats dankzij een geweldige teaser-trailer die leunde op ongelooflijk beeldmateriaal, waaronder Brosnan’s Bond die van een enorme dam sprong, slaagden MGM en Eon er op de een of andere manier in om het volgende tijdperk van ‘James Bond’ er tegelijkertijd klassiek en modern uit te laten zien. Het bleek buitengewoon effectief. De film kreeg over het algemeen goede recensies, wat de basis vormde voor een groot openingsweekend.

“GoldenEye” kwam in de bioscoop in het weekend van 17 november 1995. Het behaalde gemakkelijk de eerste plaats aan de kassa in de VS met $ 26,2 miljoen en versloeg daarmee “Ave Ventura: When Nature Calls” ($ 19,5 miljoen), dat in zijn tweede weekend was. Terwijl de film de eerste plek moest inleveren naar Pixar’s grote hit “Toy Story” ($39 miljoen) tijdens de Thanksgiving-periode bleef de index sterk, met een daling van slechts 31%. Deze heruitvinding van Bond vond weerklank bij het publiek.

Belangrijker nog is dat de film in het buitenland als gangbusters speelde, wat essentieel is omdat ‘Bond’ altijd een wereldwijde franchise is geweest. Het heeft destijds zelfs geleid tot het grootste weekend ooit aan de Britse kassa. Campbell’s frisse kijk op 007 reisde net zo goed over de hele wereld. Het was een homerun.

“GoldenEye” eindigde zijn eerste run met $106,4 miljoen in eigen land, gevolgd door $249,9 miljoen in het buitenland, voor een totaal van $356,4 miljoen wereldwijd. Tegen een gerapporteerde $ 60 miljoen was het de grootste ‘Bond’-film ooit tot dan toe, niet gecorrigeerd voor inflatie.

Welke twijfel er ook bestond voorafgaand aan de release van de film, deze was goed en werkelijk onderdrukt tegen de tijd dat de film in de achteruitkijkspiegel verscheen. Bond was terug, schat. De producers maakten snel werk van een vervolg, waarbij Brosnan terugkeerde voor ‘Tomorrow Never Dies’ uit 1997. Hoewel het er niet in slaagde “Titanic” aan de kassa te verwijderenwas het opnieuw een groot succes, waarbij wereldwijd 339,5 miljoen dollar werd opgehaald, zij het tegen een veel groter budget van 110 miljoen dollar.

Brosnan speelde nog tweemaal de rol van 007, in 1999 voor “The World is Not Enough” ($361,7 miljoen wereldwijd) en in 2002 voor “Die Another Day” ($431,9 miljoen wereldwijd). Commercieel gezien was het een succes, maar na het kritieke mislukkeling dat ‘Die Another Day’ was, stapten de producenten over van Brosnan ten gunste van Daniel Craig voor een rauwere, meer gegronde kijk op het personage dat in 2006 zou verschijnen in de vorm van ‘Casino Royale’ ($ 594,4 miljoen wereldwijd). Nu Campbell terugkeert als regisseur, wordt de film tot op de dag van vandaag algemeen beschouwd als de beste ‘Bond’-film ooit.

Dat zorgde ervoor dat Craig een serie van vijf films maakte als personage, met een hoogtepunt in 2012 ‘Skyfall’, dat wereldwijd 1,1 miljard dollar verdiende en de grootste ‘obligatie’ ooit werd. Craig zou terugkeren voor ‘Spectre’ uit 2015 ($879 miljoen wereldwijd) en ‘No Time to Die’ uit 2021 ($758,9 miljoen wereldwijd), die baanbrekend waren door *spoilers* die Bond voor de eerste keer ooit op het scherm vermoordden.

Niets van wat Craig heeft bereikt had kunnen gebeuren zonder ‘GoldenEye’. Het succes van deze film maakte de weg vrij voor nog eens drie decennia Bond op het scherm, en er zullen er nog meer volgen in de toekomst.

Zoals het er nu uitziet, is ‘James Bond’ een van de langstlopende en meest succesvolle franchises in de filmgeschiedenis. Met tot nu toe 25 officiële films op zijn naam, heeft de film al meer dan 50 jaar geduurd en heeft hij met succes verschillende creatieve reboots doorstaan. Er staat nog een grote op stapel toen Amazon eerder dit jaar de rechten op de franchise kochtwaarbij de oude herders Broccoli en Wilson niet langer de creatieve controle hadden.

Het valt nog te bezien wie Craig op dit moment zal opvolgen, en het is ook niet duidelijk wat de toon zal zijn. We weten dat Denis Villeneuve (“Dune”) in de regisseursstoel zal zitten. Eén ding dat Amazon goed zou doen om van “GoldenEye” te leren, is dat op safe spelen waarschijnlijk niet het antwoord is. Fortune geeft de voorkeur aan de stoutmoedigen, en het nabootsen van Craigs ruigere, ‘Dark Knight’-tijdperk voelt Bond als een dwaze boodschap. Wat er daarna komt, moet een eigen identiteit hebben en opnieuw aan de wereld bewijzen dat Bond er nog steeds een plaats in heeft.

Meer in het algemeen blijft Hollywood geobsedeerd door franchises en gevestigde intellectuele eigendom. Vaak voelt het alsof superheldenfilms of andere franchiseproducten naar het midden proberen te gaan in een poging iedereen tevreden te stellen. ‘GoldenEye’, al die jaren later, vertegenwoordigt de geweldige dingen die kunnen gebeuren als degenen die de controle hebben over deze franchises grote, creatieve veranderingen doorvoeren. Op veilig spelen dient alleen maar om het plafond te verlagen.