Dit artikel bevat spoilers voor “Avatar: Vuur en As.”
Is van Stanley Kubrick “2001: A Space Odyssey” de meest invloedrijke sciencefictionfilm ooit gemaakt? Dat is natuurlijk een discutabel onderwerp, maar elk voorbijgaand jaar biedt meer bewijs om deze bewering te ondersteunen. Maar afgezien van dergelijke hyperbolische uitspraken bestaat er geen twijfel over dat de invloed van “2001” 57 jaar na de release nog steeds diep voelbaar is. Het is ook niet alleen te zien in sciencefiction- en genrefilms. Eerder dit jaar was het zelfs zo dat Celine Songs romantische drama “Materialists” bevatte een sluw eerbetoon naar Kubricks film. Misschien komt dit omdat ‘2001’ eigenlijk geen fantasie of vermomd westers avontuur is à la ‘Star Wars’. In plaats daarvan werd de film mede geschreven door een onbeschaamde sciencefictionauteur in Arthur C. Clarkewaardoor het een van de eerste filmische sciencefictionwerken werd die qua concept en reikwijdte net zo uitgebreid was als sciencefictionliteratuur.
Hoewel de ‘Avatar’-films een breed scala aan invloeden vertonen, waaronder alles van andere actie-blockbusters tot oude mythen, zijn ze ook esthetisch gezien enkele van de meest schaamteloze sciencefictionfilms ooit gemaakt. Sinds hij de eerste ‘Avatar’ regisseerde, heeft franchisearchitect James Cameron een bijzondere interesse getoond in het zoveel mogelijk uitbreiden van de setting van Pandora vanuit alle hoeken: cultureel, wetenschappelijk en visueel. Eén personage (als je wilt) dat we nooit in de eerste twee ‘Avatar’-films hebben gezien, was de Na’vi-godin die bekend staat als Eywa, en deze afwezigheid leidt ertoe dat de meeste verhalen niet echt goden weergeven. Dat verandert met ‘Avatar: Fire and Ash’, die een scène bevat waarin verschillende individuen rechtstreeks met Eywa zelf spreken en een glimp opvangen. En de manier waarop ze wordt gepresenteerd doet sterk denken aan het beroemde eindbeeld van, je raadt het al, Kubricks ‘2001’, en dit is zeer waarschijnlijk geen toeval van Camerons kant.
James Cameron maakt van Eywa zijn eigen versie van het Star Child
Tijdens “Fire and Ash” worstelt Kiri (Sigourney Weaver) met haar mysterieuze connectie met Pandora, omdat ze omgevingskrachten lijkt te hebben over de meeste van zijn wezens. Toch weigert Eywa met haar te communiceren, in een mate dat wanneer ze zich via haar wachtrij bij de godheid probeert aan te sluiten, ze last krijgt van levensbedreigende aanvallen. Ten slotte, tijdens de beslissende strijd tussen de Na’vi-clans en de RDA, wordt Kiri gedwongen om Eywa’s hulp te smeken zodra ze ziet dat de Na’vi-troepen overweldigd raken. Kiri sluit zich aan bij een wortel onder water en doet een beroep op “de krijgersmoeder” en wordt bij haar zoektocht bijgestaan door zowel Tuk (Trinity Bliss) als Spider (Jack Champion), die zelf een mens is die door Kiri in een hybride wezen is getransformeerd.
Hoewel de reeks binnen het verbindende rijk deze zoektocht eenvoudigweg had kunnen weergeven zonder Eywa te onthullen, doen Cameron en zijn gezelschap een stap verder door het haar daadwerkelijk te laten zien. Hoewel het slechts een glimp van profiel is, verschijnt Eywa als een gigantisch kind in de lucht. Het is een beeld waar bewust aan wordt herinnerd het einde van “2001”, waarin astronaut Dave Bowman (Keir Dullea) vanuit Jupiter naar de aarde wordt teruggebracht, nadat hij is gereïncarneerd als het Star Child, oftewel een nieuwe evolutionaire sprong voor de mensheid die verschijnt als een zwevende baby boven de planeet. Het is een psychedelisch concept dat helemaal aansluit bij de esthetiek van de Avatar-films, en het roept zelfs nog fascinerendere vragen op over de meer metafysische elementen van het universum van de franchise.
Camerons eerbetoon uit 2001 is even oprecht als gewaagd
Hoewel een andere filmmaker die in zijn film van zo’n beeld gebruik maakt, toevallig of zelfs incidenteel kan worden genoemd, lijdt het geen twijfel dat Eywa in ‘Fire and Ash’ een opzettelijke knipoog van Cameron naar Kubricks film is. Het is ook niet alleen dat Cameron stoutmoedig is en een vriendelijke samenwerking aangaat met de gerespecteerde regisseur. Zoals Cameron in 2018 onthulde ter gelegenheid van de 50e verjaardag van ‘2001’: hij heeft de film hoog in het vaandel staan. Natuurlijk heeft hij er wat kritiek op, maar hij vertelde The Star dat het in zijn jeugd “een enorme, enorme impact” op hem had. Voor hem is het een van die films waarvan hij zich precies herinnert waar hij was toen hij hem voor het eerst zag, nadat hij de film op 13-jarige leeftijd in een theater in Toronto had gezien.
Gezien dit gegeven is het veelzeggend (en zeer Cameron) dat de verwijzing naar ‘2001’ van de regisseur niet zo klein is als een filmposter als decordecoratie, of de vorm aanneemt van een schuine dialooglijn. In plaats daarvan is het een belangrijke onthulling van een sleutelelement uit de mythologie van zijn film. Is het de bedoeling dat Eywa wordt gezien als een (relatief) jong wezen, of is dit slechts een projectie van een anderszins onkenbare, onwaarneembare entiteit? Was Eywa, net als Bowman in ‘2001’, ooit een Na’vi of mens die voorbij een dergelijke vorm evolueerde, of is zij iets anders? Nu Kiri (samen met Spider en Tuk, bij uitbreiding) een relatie met haar heeft opgebouwd, is het een goede gok dat we meer van Eywa zullen zien in toekomstige ‘Avatar’-films. Dus hoewel we niet kunnen voorspellen hoe deze optredens eruit zullen zien, is het een goede gok dat de hommages uit 2001 van de Avatar-franchise nog maar net zijn begonnen.
“Avatar: Fire and Ash” speelt nu in de bioscoop.
