De Palestijnse ervaring is al tientallen jaren een steunpilaar van de mondiale cinema. Ondanks talloze obstakels heeft het Palestijnse Ministerie van Cultuur 18 titels ingediend voor de internationale speelfilm Oscar sinds 2003, met nominaties in 2006 en 2014. Maar dit jaar, op een cruciaal moment in de geschiedenis, zijn drie films van veelgeprezen vrouwelijke filmmakers, elk gesitueerd in het door oorlog verscheurde Gaza, in aanmerking voor een Oscar: de Palestijnse inzending van Annemarie Jacir, ‘Palestine 36’, Cherien Dabis’ ‘All That’s Left of You’, die Jordan vertegenwoordigt, en Kaouther Ben Hania’s ‘The Voice of Hind Rajab’, geselecteerd door Tunesië. Het is een opmerkelijk vakgebied, dat volgens Jacir meer toeval is dan een weerspiegeling van het politieke klimaat.
“Ik denk dat er zoveel Palestijnse filmmakers zijn en dat mensen al heel lang veel werk doen”, zegt Jacir. “Ik weet nog dat toen ik mijn laatste film maakte, er drie films tegelijkertijd werden opgenomen.”
Van het uitbreken van de Arabische opstand in 1936 tot het generatietrauma van de verovering van Jaffa tijdens de Arabisch-Israëlische oorlog van 1948 tot de huidige oorlog tussen Israël en Hamas: elke film heeft een duidelijk en belangrijk verhaal te vertellen. Met name zouden zowel “Palestine 36” als “All That’s Left of You” met de productie in Palestina beginnen, slechts enkele dagen nadat Israël in oktober 2023 een luchtaanval begon als reactie op de door Hamas geleide aanval op 7 oktober.
Na moeite te hebben gehad om de film van de grond te krijgen, zegt Jacir dat de realtime gebeurtenissen het moeilijk maakten om ‘emotioneel, mentaal en financieel door te gaan’.
“Niets was duidelijk”, zegt ze. “We wisten gewoon niet of we echt zouden kunnen schieten, of we iets zouden kunnen beginnen, of we het zouden kunnen afmaken… We waren het gaandeweg aan het verzinnen en hoopten op het beste. Het is een soort mix van, zou ik zeggen, koppigheid en misschien wel domheid.”
Saleh Bakri en Cherien Dabis in ‘All That’s Left of You’.
(Watermeloenfoto’s)
Tegelijkertijd was Dabis zich al vijf maanden met een Palestijnse ploeg aan het voorbereiden met de bedoeling het hele project daar te filmen, maar werd hij gedwongen de “verwoestende” beslissing te nemen om de productie naar Jordanië, Griekenland en Cyprus te verplaatsen. (De hoop om uiteindelijk terug te keren werd de bodem ingeslagen.)
“In zekere zin leefde de film wat de meeste Palestijnen leven: oorlog, ballingschap, vluchten”, zegt ze. “Alle onzekerheid, de financiële en logistieke crisis van dit alles. Ik denk dat wat mij in die tijd echt heeft gegrondvest, het besef was dat de film relevanter was dan ooit, en dat hij klaar moest zijn.”
De grimmige realiteit van de burgers die voortdurend onder vuur lagen en zich in een veel slechtere positie bevonden dan Jacir, motiveerde haar team om door te gaan met ‘Palestina 36’. Ze merkt botweg op: “We hadden het recht niet om dat niet te doen, begrijp je wat ik bedoel? Het is alsof wij de bevoorrechten zijn, eigenlijk. We zijn niet in Gaza. Het voelde niet alsof het voor ons allemaal een optie was om te stoppen, omdat zij niet stopten, en het was zoiets van: ‘Nou, wij doen het ook voor hen.'”
Het weergeven van de menselijkheid van het Palestijnse volk, dat enorm heeft geleden onder de huidige bezetting, is één van de redenen waarom Ben Hania zo urgent voelde om de aangrijpende laatste uren van het zesjarige Palestijnse meisje Hind Rajab op het scherm te brengen, minder dan anderhalf jaar na haar dood onder Israëlisch vuur.
Dhafer L’Abidine en Yasmine Al Massri in “Palestina 36.”
(Watermeloenfoto’s)
“Er was iets aan het tot zwijgen brengen van hun stemmen dat voor mij volkomen weerzinwekkend was, en ik weet dat cinema de plek is voor empathie en de plek waar je je gezicht kunt zetten en de stem kunt verheffen”, zegt Ben Hania. “Dus voor mij maakte het deel uit van het zeggen: ‘Stop deze ontmenselijking van Palestijnse slachtoffers.’ Je ziet de pijn in deze film, je kunt voelen wat er gebeurt.
Ondanks lovende kritieken en, in het geval van ‘Voice’, een recordstaande ovatie op het filmfestival van Venetië, kon geen van deze inzendingen grote distributeurs in de VS binnenhalen. ‘Voice of Hind Rajab’ wordt uitgebracht door de relatief nieuwe speler Willa, terwijl zowel ‘Palestine 36’ als ‘All That’s Left of You’ zullen worden uitgebracht door Watermelon Pictures, van oudsher een productie-entiteit. (Oscarwinnende documentaire “Geen ander land” was in eigen beheer uitgebracht in de bioscopen en vorige maand op streamingplatforms.) Ben Hania zegt dat dit niets nieuws is: films over Palestina bereiken simpelweg het Amerikaanse publiek niet.
“Ik ben gefrustreerd omdat je als filmmaker, als je een film maakt, wilt dat iedereen hem ziet, vooral deze”, zegt Ben Hania. ‘Dus ik bedoel, ja, het is een enorme frustratie, maar ik kan geen wapen aan een distributeur geven en tegen hem zeggen: ‘Distribueer mijn film.’ Als je films maakt, heb je verschillende obstakels, en dit is er één van.
Ondanks de hindernissen zegt Jacir dat nog nooit zoveel mensen de historische achtergrond achter een van haar films wilden weten.
“Mensen zijn nieuwsgierig”, zegt Jacir. “Vroeger zeiden mensen: ‘Oh, het is heel ingewikkeld, laten we het daarbij laten. Ik wil het niet weten, want het is te ingewikkeld.’ Ik denk niet dat mensen zo meer zijn. Ik denk niet dat de nieuwe generatie zo is. Ik denk dat mensen het echt willen weten, en deze verhalen willen zien, en hun eigen oordelen en gedachten zullen vormen, en er hun eigen gevoelens over zullen hebben.’
