De politieke en militaire signalen zijn geïntensiveerd in het toch al complexe theater van Jemen. In een ongewoon korte tijd werden drie opeenvolgende verklaringen afgegeven binnen één context, te beginnen met een officieel Jemenitisch verzoek van president Rashad al-Alimi, het hoofd van de Jemenitische Presidentiële Leiderschapsraad, het bestuursorgaan van de internationaal erkende regering. Dit werd gevolgd door een operationele reactie van de door Saoedi-Arabië geleide coalitie, en vervolgens een politieke boodschap van de Saoedische coalitie Saoedische minister van Defensie dat de bewegingen op de grond definieert en de richtingen die ze volgen.
Wat er is gebeurd, kan niet worden geïnterpreteerd als een op zichzelf staande actie, noch als onderdeel van een routinematige wapenstilstand. De reeks suggereert een regeling die de Jemenitische legitimiteit gebruikt als het politieke raamwerk voor een Saoedische actie die erop gericht is de expansie van een bondgenoot die naar het oosten oprukt tegen te houden, terwijl tegelijkertijd de kansen van de Houthi’s worden verkleind om eventuele verdeeldheid binnen het vijandige kamp uit te buiten. Dit is de reden waarom het gewicht van de drie verklaringen groter was dan hun woorden, omdat ze de crisis van een openlijk getouwtrek naar een duidelijk pad hebben verplaatst, gebaseerd op een officieel verzoek, vervolgens op een reactie in het veld en vervolgens op een politieke boodschap die de grenzen van de beweging bepaalt en de richting ervan bepaalt.
Waarom het oosten en waarom nu?
De namen van de provincies van Jemen lijken misschien marginale details voor een niet-Arabische lezer, maar Hadramout en al-Mahra zijn uitzonderingen. Hadramout vertegenwoordigt de economische diepte voor Jemen met zijn olie- en gasbronnen en de bijbehorende infrastructuur, en heeft ook een cruciale grensovergang met Saoedi-Arabië, waardoor het deel uitmaakt van zowel de grensveiligheid als de handel. Al-Mahra controleert, vanwege zijn ligging aan de grens met Oman en Saoedi-Arabië, havens, grensovergangen en verplaatsingsroutes die de regionale veiligheid en de lokale economie beïnvloeden. Deze locatie maakt elke spanning in het oosten tot een essentieel grensprobleem, en niet alleen maar tot een lokale crisis, en elke grootschalige instabiliteit daar zal niet binnen Jemen beperkt blijven, aangezien het de economie van het land beïnvloedt, de grensgevoeligheid binnen de regio vergroot en zorgen oproept over de stabiliteit van handelsroutes.
Om deze reden beschouwt Riyad het oosten als een gebied dat het zoveel mogelijk wil neutraliseren van de chaos. Met de uitbreiding van de door de Verenigde Arabische Emiraten gesteunde Southern Transitional Council (STC) en zijn troepen richting Hadramout en al-Mahra is de kwestie verschoven van een beperkte veldbeweging naar een test van de grenzen van de coalitie zelf, en naar een directe vraag over wie het recht heeft om de veiligheid en middelen te beheren in gebieden die een langdurig conflict niet kunnen verdragen.
De eerste stap kwam via een verklaring toegeschreven aan een regeringsbron over een verzoek van de voorzitter van de Presidential Leadership Council om militaire maatregelen te nemen om burgers in Hadramout te beschermen en de strijdkrachten te ondersteunen bij het opleggen van kalmte. Het belang van deze formulering is dat het de zaak verplaatst van geschillen tussen krachten binnen hetzelfde kamp (de STC is lid van de Presidential Leadership Council) naar een escalatieniveau dat de civiele veiligheid en stabiliteit bedreigt, waardoor actie van de ondersteunende partner vereist is.
Dit verzoek geeft de coalitie een duidelijkere politieke rechtvaardiging voor interventie, aangezien zij handelt als reactie op een verzoek van het hoofd van een internationaal erkend bestuursorgaan. Intern zendt het verzoek een boodschap uit die niet minder belangrijk is, omdat het presidentschap niet louter een façade wil worden die opgelegde feiten verdoezelt, en het idee probeert te bevestigen dat controle op het veld via de staat gebeurt, zelfs als het regionale steun zoekt om dat te bereiken.
De tweede verklaring kwam van de coalitie met een dringende oproep aan de STC om zich terug te trekken uit Hadramout en al-Mahra, de kampen over te dragen aan de strijdkrachten van het “Nation’s Shield” en de lokale autoriteiten in staat te stellen hun taken uit te voeren, met een waarschuwing tegen het rechtstreeks aanpakken van militaire bewegingen die in strijd zijn met de-escalatie-inspanningen. Deze inhoud is niet alleen bedoeld om escalatie te verminderen, maar schetst eerder uitvoerende stappen: terugtrekking, vervolgens overdracht en vervolgens herstel van de lokale overheid.
De vermelding van de ‘Homeland Shield’-troepen in de verklaring is opvallend omdat de coalitie niet alleen oproept tot het vrijgeven van posities, maar ook een alternatieve partij voorstelt om deze over te nemen. Dit verkleint de kans op een veiligheidsvacuüm en geeft Riyad een praktisch hulpmiddel om het oostelijke dossier te beheren, weg van de logica van meerdere krachten. Wat de uitdrukking ‘directe betrokkenheid’ betreft, dit is de meest expliciete waarschuwing, omdat het de kosten verhoogt van elke poging om de grenzen van de coalitie te testen of met geweld een nieuwe realiteit op te leggen.
De derde verklaring van de Saoedische minister van Defensie Prins Khalid bin Salman Al Saud, voornamelijk gericht aan het Jemenitische volk, bevestigde dat de interventie van het koninkrijk kwam als reactie op een verzoek van de legitieme regering en ter ondersteuning van het herstel van de staat en het behoud van de veiligheid van Jemen. Het benadrukte dat de “Zuidelijke kwestie” een eerlijke politieke zaak is die niet kan worden genegeerd, en dat deze via de Conferentie van Riyadh en de Overeenkomst van Riyad in het politieke oplossingstraject is opgenomen, waardoor de deelname van het Zuiden aan het bestuur wordt verzekerd. Vervolgens riep hij de STC op om “naar de rede te luisteren” en te reageren op de bemiddelingspogingen van Saoedi-Arabië en de Emiraten om de escalatie te beëindigen en de kampen vreedzaam over te dragen.
Deze omlijsting werkt in twee richtingen; het verleent de STC politieke erkenning van de Zuidelijke zaak, terwijl er strikte grenzen worden gesteld aan het nastreven ervan, aangezien Riyad – volgens de verklaring – onderscheid maakt tussen de rechtvaardigheid van de zaak en het gebruik van geweld om de controlekaarten in hulpbronnen- en grensgebieden te veranderen. Tegelijkertijd krijgt de STC een praktische exit via een vreedzame overdracht in plaats van een openlijke confrontatie.
Wat betekent dit voor de Zuidelijke Overgangsraad?
Deze reeks stelt de STC aan een directe test. Het verzoek kwam van het hoofd van de legitieme autoriteit waarvan de STC deel uitmaakt, de operationele verklaring van de coalitie stelde een plafond aan haar bewegingen, en het politieke kader van de Saoedische minister van Defensie bood een uitweg via een vreedzame overdracht. In deze context zou een georganiseerde reactie de STC in staat stellen elke terugtrekking te presenteren als een poging tot de-escalatie, terwijl ze haar politieke discours en invloed op haar traditionele controlegebieden zou behouden. Uitstel of direct verzet brengen echter risico’s met zich mee, omdat dit tot grotere politieke en diplomatieke druk zou kunnen leiden en de partij zou kunnen worden afgeschilderd als de partij die het de-escalatieproces op een zeer gevoelig gebied belemmert. Bovendien hertekenen de drie boodschappen de grenzen van de expansie binnen hetzelfde kamp, omdat regelingen voor invloed in bepaalde centra of gebieden verschillen van pogingen om de invloed in Oost-Jemen met geweld te hervormen.
Houthi’s kijken toe
De Houthi’s, een gewapende groep met een eigen regering, gesteund door Iran, die de Jemenitische hoofdstad Sanaa en het noordwesten van Jemen controleren, houden elke verdeeldheid onder hun tegenstanders in de gaten en proberen deze uit te buiten. Dit is de reden waarom de snelle coördinatie tussen het Jemenitische presidentschap en de coalitie een signaal afgeeft aan de heersers van Sanaa dat het vijandige kamp in staat is zijn geschillen in gevoelige gebieden te beheersen, en dat gokken op interne gevechten als een weg naar het oosten mogelijk niet gegarandeerd is. Bovendien verkleint het opzetten van veiligheidsregelingen rond hulpbronnengebieden de kansen om politiek te profiteren van hun chaos en bemoeilijkt het elke toekomstige druk in de richting ervan.
De zinsnede ‘bemiddeling tussen Saoedi-Arabië en de Emiraten’ in de verklaringen van de coalitie en die van de Saoedische minister van Defensie lijkt zeer gevoelig, omdat de relatie van Abu Dhabi met de STC niet alleen een relatie is van politieke communicatie, maar er een is van sponsoring, financiering en steun die haar bewegingsvrijheid en een constante steun verleent. Wanneer de VAE naast Saoedi-Arabië als bemiddelaar optreedt, zenden ze tegelijkertijd twee tegengestelde boodschappen uit: het geeft de STC het gevoel dat ze beschermd worden, terwijl ze Abu Dhabi in een krappe hoek plaatsen omdat bemiddeling een praktische verplichting inhoudt om de escalatie een halt toe te roepen, en niet alleen maar een intentieverklaring.
Dit maakt de bemiddeling tot een test van de afstemming van de berekeningen binnen de coalitie zelf, en een directe maatstaf voor de bereidheid van Abu Dhabi om de aanpak van zijn partner Riyadh te respecteren in een kwestie die Saoedi-Arabië als een bedreiging voor zijn grensveiligheid en strategische belangen beschouwt. Maar de vraag blijft: zal Abu Dhabi erin slagen de STC in de richting van de-escalatie te duwen, of zal de politieke dekking blijven bestaan terwijl de ontwikkelingen ter plaatse in een andere richting gaan?
Waar gaan we heen?
Het is waarschijnlijker dat Saoedi-Arabië aandringt op een kortetermijnregeling die een gefaseerde terugtrekking, een georganiseerde overdracht van kampen en veiligheidsregelingen omvat die voorkomen dat een enkele partij zijn controle kan opleggen aan de directoraten van Hadramout en al-Mahra. Dit pad handhaaft een minimaal niveau van stabiliteit en verkleint de kans op botsingen binnen het kamp dat zich verzet tegen de Houthi’s. Als het niet lukt, zullen er beperkte afschrikmiddelen tevoorschijn komen die gericht zijn op het handhaven van het verklaarde plafond, terwijl het bemiddelingskanaal open blijft om een grootschalige explosie te voorkomen.
De drie verklaringen hebben de kosten van het veranderen van Oost-Jemen in een open strijdtoneel verhoogd, maar ze hebben het toneel niet gesloten.
Wat naar mijn mening de richting zal bepalen, zijn niet de verklaringen alleen, maar het gedrag van de partijen in de volgende dagen: zal de STC een schikking kiezen die gezicht spaart, of zal zij op tijd gokken? En zullen de ‘veiligheidsalternatieve’ arrangementen erin slagen de wrijving te verminderen, of zullen ze nieuwe lokale gevoeligheden genereren?
En nog een laatste vraag met betrekking tot de Houthi’s: zullen zij deze inperking zien als een afschrikmiddel dat de mogelijkheden om in geschillen te investeren verkleint, of zullen zij het zien als een kans om de grenzen van de bewegingsvrijheid te testen?
De antwoorden zullen snel duidelijk worden, omdat de gebeurtenissen nog steeds snel gaan en omdat Oost-Jemen óf een maatstaf voor stabiliteit óf een poort naar bredere chaos is geworden.
