SANTIAGO, Chili — Chili is op weg naar een gespannen presidentiële tweede ronde, nadat een stemming in de eerste ronde zondag voor een krachtmeting zorgde tussen een lid van de Communistische Partij en een ultraconservatieve ervaren politicus, die het land scherp polariseert tussen politiek links en rechts.
Jeannette Jara, 51, de voormalige communistische minister van Arbeid en kandidaat voor de centrumlinkse regeringscoalitie van Chili, claimde meer dan 26% van de geldige stemmen, terwijl meer dan 80% van de stemmen geteld werd. Ze slaagde er niet in de drempel van 50% te overschrijden om de overwinning in de eerste ronde veilig te stellen.
“Dit is een geweldig land”, zei ze vanuit haar campagnehoofdkwartier in Santiago, de hoofdstad van Chili. “Ik wil iedereen die op mij heeft gestemd een warme knuffel geven.”
José Antonio Kast, 59, een extreemrechtse voormalige parlementariër en vrome katholiek die tegen het homohuwelijk en abortus was, behaalde meer dan 24% van de stemmen. wat de veerkracht van zijn wet-en-orde onderstreept platform als een toename van de georganiseerde misdaad brengt een van de veiligste landen van Latijns-Amerika in rep en roer en wakkert het anti-migrantensentiment onder de Chilenen aan.
Kast had een hardere boodschap voor het land nadat hij hoorde dat hij door zou gaan naar de tweede ronde.
“Wat we moeten vermijden is de voortzetting van een zeer slechte regering”, zei hij, terwijl hij Evelyn Matthei, de kandidaat van het centrumrechtse establishment in Chili, die op een teleurstellende vijfde plaats belandde, bedankte voor haar steun.
“We hebben misschien onze meningsverschillen gehad… maar die verschillen zijn niets vergeleken met wat we voor ons zien”, zei hij.
Een bewonderaar van De Amerikaanse president Donald Trump en de voormalige van Brazilië President Jaïr BolsonaroKast heeft gezworen tienduizenden migranten zonder papieren te deporteren en honderden kilometers aan sloten, barrières en muren te bouwen langs de noordelijke grens van Chili met Bolivia om te voorkomen dat mensen de grens oversteken, vooral vanuit het door crisis getroffen Venezuela.
“We willen verandering, en die verandering gaat vandaag over veiligheid”, zei José Hernández, de 60-jarige eigenaar van een landbouwbedrijf, nadat hij op Kast had gestemd. “Deze fase van mijn leven zou over genieten moeten gaan. Maar ik ben om 21.00 uur thuis vanwege angst.”
Hoewel de kiezers Jara zondag een voorsprong gaven, zal Kast in de tweede ronde profiteren van een groot deel van de stemmen dat naar drie geëlimineerde rechtse uitdagers ging die agressief campagne voerden over de noodzaak om illegale immigratie aan te pakken.
Centrumrechtse kandidaat Franco Parisi, een econoom met veel volgers op sociale media, verraste experts door als derde te eindigen. Sommige waarnemers zeiden dat dit zou kunnen weerspiegelen hoe de allereerste presidentsverkiezingen in Chili met verplichte stemming en automatische registratie miljoenen apathische burgers aan de stemlijsten hebben toegevoegd.
Johannes Kaiser, een voormalige YouTube-provocateur die in 2021 werd verkozen tot radicaal libertair parlementslid, werd vierde.
De grondwet van Chili staat geen herverkiezing voor opeenvolgende termijnen toe, dus links Voorzitter Gabriël Boricwiens presidentschap in maart afloopt, staat niet op.
Net als haar tegenstanders heeft Jara onveiligheid een topprioriteit genoemd, door plannen te bevorderen om buitenlanders die veroordeeld zijn voor drugshandel te deporteren, de veiligheid langs de Chileense grenzen te vergroten en het witwassen van geld aan te pakken.
“Over de kwestie van meer gevangenissen, meer straffen, meer gevangenisstraffen, het sluiten van grenzen, het beperken van migranten, is er geen debat meer tussen rechts en links”, zegt Lucía Dammert, een politicoloog en de eerste stafchef van Boric.
“Maar het is een kwestie die altijd rechts bevordert, overal in Latijns-Amerika.”
De race gaat nu naar een tweede ronde op 14 december en analisten denken dat de sterk tegengestelde Jara en Kast naar het midden zullen gaan om hun aantrekkingskracht te vergroten.
“We zullen Jara en Kast zeker zien nadat ze vandaag nog gematigder zijn geweest, praten over dingen die kiezers belangrijk vinden en proberen te strijden om het centrum”, zegt Rodolfo Disi, een politicoloog aan de Chileense Adolfo Ibáñez Universiteit.
De komende maand staat Jara voor de uitdaging om kiezers voor zich te winnen die zich zorgen maken over haar levenslange lidmaatschap van de Chileense Communistische Partij, die autoritaire regeringen in Cuba en Venezuela steunt. Jara kwam al vroeg in haar campagne onder vuur te liggen omdat ze Cuba een democratie noemde, maar kwam maanden later met die opmerking terug.
“In eerste instantie vonden we haar leuk, maar op dat moment veranderde onze mening. Het leek een heel bekrompen visie”, zei Camila Roure, 29, buiten een stembureau waar ze op Matthei stemde, de dochter van een generaal die diende onder de militaire dictatuur van Augusto Pinochet van 1973-1990. “Helaas zeggen mijn twee belangrijkste opties verontrustende dingen over dictators.”
Maar als vrouw, zei Roure, zou ze niet op Kast stemmen – gezien zijn geschiedenis van verzet tegen echtscheiding en abortus, zelfs in gevallen van verkrachting.
Hoewel Kast recentelijk heeft geprobeerd de aandacht af te leiden van wat hij traditionele gezinswaarden noemt het naziverleden van zijn in Duitsland geboren vader – welke mobiliseerde progressieve kiezers tegen hem tijdens zijn laatste twee mislukte presidentiële pogingen – hij heeft duidelijk gemaakt dat zijn standpunten dezelfde blijven.
“Een Kast-regering zou niet alleen een politieke verandering zijn, het zou een enorme stap achteruit zijn”, zegt Macarena Breke, 27, een lerares Engels die op Jara stemt in het centrum van Santiago.
President Boric, de jonge, getatoeëerd ex-studentenprotestleider die in 2021 aan de macht kwam en beloofde het neoliberalisme te zullen begraven de hielen van massale onrust over ongelijkheidheeft kritiek gekregen van zowel bondgenoten als rivalen dat zijn regering er niet in is geslaagd haar verregaande beloften van sociale verandering waar te maken.
De economische onvrede sluimert in een van de meest welvarende landen van Latijns-Amerika, waar de groei traag is en de werkloosheid met meer dan 8,5% is gestegen. Het land behoudt zijn grondwet uit het dictatuurtijdperk nadat de kiezers een door de overheid gesteund handvest hadden afgewezen dat zou Chili hebben omgevormd tot een van de meest vooruitstrevende samenlevingen ter wereld.
Maar de regering van Boric heeft een aantal baanbrekende welzijnsmaatregelen waar zij blijk van kan geven – waarvan vele dankzij Jara.
Als minister van Arbeid verhoogde ze het minimumloon, verhoogde de pensioenen en verkortte de werkweek van 45 uur naar 40 uur.
“Rechts probeert het idee te verkopen dat het land aan het instorten is. Maar dat zie ik niet”, zegt Loreta Sleir, een 27-jarige die op Jara stemde.
Om de Chileense crisis op het gebied van de kosten van levensonderhoud aan te pakken, die in 2019 de crisis heeft aangewakkerd grootste sociale onrust in het land sinds de herfst van 1990 van Pinochet dictatuur – Jara stelt een ‘levend’ maandinkomen van ongeveer $800 voor via staatssubsidies en minimumloonverhogingen. Ze belooft te investeren in grote infrastructuurprojecten en nieuwe woningen.
Kast stelt juist het tegenovergestelde voor.
Een pagina nemen van de speelboek van president Javier Milei in buurland Argentinië zweert hij de overheidslonen te zullen inkrimpen, ministeries te elimineren, de bedrijfsbelastingen te verlagen en de regelgeving af te schaffen in een poging de stagnerende economie nieuw leven in te blazen – die het tempo van de banencreatie heeft vertraagd doordat immigranten de arbeidsmarkt overspoelen.
Hij zegt dat hij in achttien maanden maar liefst 6 miljard dollar aan bezuinigingen zal doorvoeren – een bod dat, ook al is het vergezocht, kiezers aanspreekt die ontsteld zijn door herhaalde begrotingstekorten.
“Het geld verdwijnt, links geeft het uit, ik weet niet wat, mensenrechten, en ik kan nauwelijks huur betalen”, zegt Jorge Ruiz (48), een taxichauffeur die op Kast stemde.
Het Chileense tekort van 2% dit jaar verbleekt in vergelijking met de economische problemen elders in de regio – zoals in Argentinië, waar president Trump onlangs hielp een valutacrisis te stoppen.
Maar de herhaalde tekorten zijn zeldzaam voor een land dat lang werd geprezen als een regionaal succesverhaal voor de extreme laissez-faire-economie, een model dat door Pinochet werd opgesteld en decennia lang na de val van zijn dictatuur werd gehandhaafd.
