De ‘netelige’ kwesties die een vredesakkoord tussen Rusland en Oekraïne dreigen te laten ontsporen

Rusland, de VS en Oekraïne zijn het erover eens dat een akkoord over het beëindigen van bijna vier jaar van grootschalige oorlog dichterbij komt, maar er blijven, in de woorden van president Donald Trump, “een of twee zeer netelige, zeer moeilijke kwesties” over.

Twee van de lastigste kwesties in het twintigpuntenplan van Washington hebben te maken met het grondgebied en het lot van de grootste kerncentrale van Europa, die momenteel bezet is door Rusland.

Het Kremlin is het met Trump eens dat de onderhandelingen zich “in een eindfase” bevinden, en de volgende stap van Zelensky is een ontmoeting met de Europese leiders in Frankrijk op 6 januari, maar elk knelpunt kan een deal in gevaar brengen.

Vladimir Poetin is niet afgeweken van zijn maximalistische eis voor de gehele industriële Donbas in Oekraïne, hoewel de Oekraïense Volodymyr Zelenski een compromis heeft aangeboden.

Russische troepen bezetten het grootste deel van de Loehansk-regio in het oosten, maar iets meer dan 75% van Donetsk, en Poetin wil alles, inclusief de resterende ‘fortgordel’-steden Sloviansk en Kramatorsk.

“We kunnen ons niet zomaar terugtrekken, dat staat buiten onze wet”, zegt Zelensky. “Het is niet alleen de wet. Er wonen mensen, 300.000 mensen… We kunnen die mensen niet kwijtraken.”

Hij heeft voorgesteld dat Oekraïense troepen zich uit het gebied terugtrekken om een ​​gedemilitariseerde of vrije economische zone te creëren onder toezicht van Oekraïne, als de Russen zich ook op dezelfde afstand terugtrekken. De huidige contactlijn zou dan onder toezicht staan ​​van internationale troepen.

Het is moeilijk voor te stellen dat Poetin daarmee instemt, en de Russische generaals hebben hem verteld dat ze snel Oekraïens grondgebied veroveren.

“Als de autoriteiten in Kiev deze zaak niet vreedzaam willen regelen, zullen we alle problemen die voor ons liggen met militaire middelen oplossen”, heeft Poetin beweerd.

Er wordt algemeen aangenomen dat beide partijen aan uitputting lijden, en analisten van het Institute for the Study of War schatten dat het Russische troepen tot augustus 2027 zou kosten om de rest van Donetsk te veroveren als ze in staat zijn hun huidige opmarssnelheid te handhaven – wat niet vanzelfsprekend is.

Het compromis van Zelenski zou ook vereisen dat Russische troepen andere delen van Oekraïens grondgebied waar ze een beperkte aanwezigheid behouden, zouden verlaten, waaronder de regio Charkov en Sumy in het noorden, Dnipropetrovsk in het oosten en Myokolaiv in het zuiden.

Zonder beweging in Donetsk lijkt de kans op een vredesakkoord onrealistisch, maar een Russisch compromis is wellicht niet uitgesloten.

Kremlin-gezant Yuri Ushakov zei onlangs: “Het is heel goed mogelijk dat er geen troepen zullen zijn (in de Donbas), noch Russisch, noch Oekraïens”, hoewel hij onvermurwbaar was dat het gebied deel zou uitmaken van de Russische Federatie.

Sinds maart 2022 heeft Rusland de grootste kerncentrale van Europa in Enerhodar, aan de oevers van de rivier de Dnipro, bezet. Maar de zes kernreactoren van de Zaporizja-centrale produceren geen elektriciteit – ze staan ​​allemaal al meer dan drie jaar in de ‘cold shutdown’-modus – en externe stroom geleverd door Oekraïne houdt de centrale draaiende om een ​​meltdown te voorkomen.

Om de centrale weer op gang te krijgen zijn aanzienlijke investeringen nodig, deels voor de wederopbouw van de verwoeste hydro-elektrische dam van Kakhovka, die werd gebruikt om de centrale van koelwater te voorzien.

Oekraïne is van mening dat het gebied ook moet worden gedemilitariseerd en omgevormd tot een vrije economische zone.

Het Amerikaanse voorstel is volgens Zelensky dat de VS de fabriek gaan beheren als een gezamenlijke onderneming met Rusland en Oekraïne. Kiev heeft gezegd dat dit onrealistisch is en dat de VS en Oekraïne het gezamenlijk 50-50 zouden kunnen regelen, waarbij de VS beslissen waar de helft van de macht naartoe gaat – wat impliciet voor Rusland geldt.

Het probleem van Oekraïne is dat Rusland het niet wil loslaten en het hoofd van het Russische nucleaire agentschap Rosatom, Alexei Likachev, heeft benadrukt dat slechts één entiteit – Rusland – het kan besturen en de veiligheid ervan kan garanderen.

Hij heeft de mogelijkheid geopperd dat Oekraïne de door de centrale opgewekte elektriciteit zou kunnen gebruiken in de context van internationale samenwerking.

Een compromis op dit gebied is misschien niet onoverkomelijk, maar het zou wel een zekere mate van vertrouwen vereisen tussen twee buurstaten, terwijl er geen bestaat.

Het is moeilijk om je een significante vooruitgang voor te stellen op de grootste knelpunten als er zo weinig vertrouwen is.

Toen Trump deze week suggereerde dat Poetin “Oekraïne wil zien slagen… inclusief het leveren van energie… tegen zeer lage prijzen”, geloofde Zelenski er duidelijk geen woord van – hij beschouwt de vrede niet als serieus.

“Ik vertrouw de Russen niet en… ik vertrouw Poetin niet, en hij wil geen succes voor Oekraïne”, zei de Oekraïense leider.

Rusland heeft ook weinig vertrouwen getoond in Kiev en beschuldigt Oekraïense strijdkrachten ervan drones te hebben aangevallen op een Poetin-residentie in de regio Novgorod, hoewel het land geen bewijs van de aanval heeft geleverd.

Oekraïne ontkent dat dit zelfs maar is gebeurd en gelooft dat het een Russisch voorwendsel is voor verdere Russische aanvallen op overheidsgebouwen in Kiev.

Kiev heeft de Amerikaanse en Europese leiders om veiligheidsgaranties gevraagd om een ​​reactie in NAVO-stijl te garanderen in het geval van een nieuwe Russische aanval. Oekraïne probeert ook een leger van 800.000 man te behouden.

Hoewel de VS en Europa mogelijk een overeenkomst over veiligheid ondertekenen, zal Rusland geen Europese troepen op de grond in Oekraïne accepteren.

De financiële verliezen voor Oekraïne worden geschat op 800 miljard dollar, dus een andere belangrijke vraag is hoeveel Rusland daaraan zal bijdragen. De VS praten over een gezamenlijk investeringsfonds met Europa, en Rusland heeft in Europa voor 210 miljard euro aan activa die ook gebruikt zouden kunnen worden, ook al heeft Moskou dit tot nu toe geweigerd.

Rusland wijst ook het verzoek van Oekraïne om lid te worden van de NAVO af. Dat is misschien niet zo’n groot knelpunt, aangezien het nog niet waarschijnlijk is dat dit zal gebeuren, maar het maakt deel uit van de Oekraïense grondwet, dus het zal moeilijk zijn om tot overeenstemming te komen.

Het lidmaatschap van de Europese Unie is ook een potentieel knelpunt, misschien minder voor Rusland dan voor landen die vóór Oekraïne in de rij staan ​​om tot de EU toe te treden. Weinigen geloven dat dit zeer binnenkort zal gebeuren.

De Oekraïense leider heeft opiniepeilingen aangehaald waaruit blijkt dat 87% van de Oekraïners vrede wil, terwijl tegelijkertijd 85% zich terugtrekt uit de Donbas.

Hij gelooft dus dat geen enkel besluit over het lot van Donetsk of het bredere twintigpuntenplan kan worden genomen zonder een volksstemming en een staakt-het-vuren van zestig dagen ter voorbereiding ervan: “Een referendum is de manier om het wel of niet te accepteren.”

Ook dit is een potentieel knelpunt, aangezien het Kremlin betoogt dat een tijdelijk staakt-het-vuren het conflict alleen maar zou verlengen en tot hernieuwde vijandelijkheden zou leiden – en Trump heeft gezegd dat hij het standpunt van Poetin begrijpt.

Maar zonder een dergelijke stemming gelooft Zelensky dat een deal geen geldigheid zou hebben, wat alleen maar bijdraagt ​​aan de lijst van netelige kwesties die moeten worden opgelost.