Voor een architect wiens naam en werk over de hele wereld bekend zijn geworden bij zowel leken als architectuurliefhebbers, zijn de gebouwen van Frank Gehry zo ver verwijderd van de mainstream als maar mogelijk is. Gebogen, gebogen en bekleed met glanzend metaal, de beroemdste gebouwen van Gehry, die vorige week op 96-jarige leeftijd overleedzijn ook het meest onwaarschijnlijk.
Het bedenken van de flamboyante ontwerpen voor monumentale gebouwen zoals het Guggenheim Museum in Bilbao en de Walt Disney Concert Hall in Los Angeles was slechts een deel van wat Gehry tot een van de meest succesvolle en gevierde architecten in de Amerikaanse geschiedenis maakte. Net zo indrukwekkend zijn de manieren waarop Gehry heeft geholpen bij het verkennen en uitbreiden van de architectuurtechnologieën die worden gebruikt om die indrukwekkende ontwerpen daadwerkelijk te bouwen, waardoor de praktijk van de architectuur in het proces een revolutie teweegbracht.
Gehry heeft tientallen jaren gewerkt aan het bevorderen van nieuwe technologieën en projectmanagementbenaderingen die de manier waarop architecten werken en de inventiviteit die ze in moderne gebouwen hebben weten te brengen radicaal hebben veranderd. “Op technologisch vlak was hij echt een pionier”, zegt Aviad Almagor, vice-president innovatie bij het bouwtechnologiebedrijf Trimble.
Een visionaire luddiet
Ondanks dat ze beweren een vrijwel onbegrip van computers te hebben, hebben Gehry en zijn in Los Angeles gevestigde bedrijf Gehry Partnerslopen sinds de jaren tachtig voorop bij het toepassen van hoogwaardige technologische oplossingen op architectonisch ontwerp, engineering, projectmanagement en constructie.
Gehry was een van de eerste architecten die experimenteerde met computerondersteunde ontwerpbenaderingen, zoals het optimaliseren van resultaten parametrisch ontwerp en het digitaliseren van ontwerpen van concept tot constructie modellering van bouwinformatie. Dit zijn nu standaardpraktijken in de architectuurwereld, maar toen Gehry en zijn bureau deze benaderingen begonnen toe te passen, was dit onbekend terrein voor het vakgebied.
De doorbraak voor Gehry kwam nadat zijn bedrijf een opdracht had gekregen om een groot paviljoen te ontwerpen voor de Olympische Spelen van 1992 in Barcelona. Gehry, een beeldhouwer in hart en nieren, ontwierp een enorme abstracte vis die gebouwd kon worden met roestvrijstalen gaaspanelen. Het vertalen van het ontwerpconcept naar een bouwbare set tweedimensionale blauwdrukken bleek ingewikkeld. Volgens een artikel over het project van Priceonomicsprobeerde een aannemer zes keer een mockup van het project te bouwen, maar kreeg het niet goed.
Daarom vond Gehry’s team een oplossing in een softwaretool ontwikkeld door een lucht- en ruimtevaartfabrikant. Door een geavanceerd 3D-model van het project te maken, konden Gehry en zijn bedrijf de precieze vormen en rondingen van zijn ontwerp duidelijker communiceren met de bouwers en aannemers op de bouwplaats. Het project werd binnen tijd en binnen budget afgerond.
Het was een transformerende verandering voor Gehry en zijn bedrijf, dat vervolgens de aanpak gebruikte om 3D-modellen van hun projecten voorbij de ontwerpfase te brengen en deze tijdens de hele bouw te gebruiken. Dit stroomlijnde de ontwerpen van zijn meest gecompliceerde gebouwen, terwijl ook de wijzigingsopdrachten die hun betrouwbaarheid tijdens de bouw hadden kunnen belemmeren, tot een minimum werden beperkt.
Gehry gebruikte deze aanpak bij zijn volgende grote project, zijn baanbrekende meesterwerkontwerp voor het Guggenheim Museum in Bilbao, dat in 1997 werd geopend. Met een zeer complexe fysieke vorm en een buitenkant die was ontworpen om te worden gemaakt uit duizenden ingewikkeld gebogen en gebogen platen titanium, was het ontwerp allesbehalve eenvoudig. Een geavanceerd 3D-model van het project werd een vroege versie van bouwinformatiemodellering, of BIM, waardoor één enkele bron van informatie over het ontwerp ontstond die zowel door de architecten als door de vakmensen en aannemers die het project bouwden, kon worden gebruikt.
Het maakte een schijnbaar onmogelijk project mogelijk, aldus Samuel Omans, hoofd van AI groeistrategie bij Autodeskhet architectuur-, engineering- en constructiesoftwarebedrijf achter industriestandaard ontwerptools zoals AutoCAD en Revit. “Destijds was het onmogelijk dat hij de losse platen en de fabricagevereisten die nodig waren voor die externe bekleding aan de fabrikanten en aan de mensen in het veld kon communiceren met behulp van 2D-tekeningen”, zegt Omans. “Het was gewoon niet mogelijk.”
Tijdens een interview voor Behang magazine in zijn studio in LA in 2011, vertelde Gehry me dat deze BIM-aanpak zijn praktijk opnieuw uitvond. “Dat gaf ons meer controle. Het gaf ons de middelen om ons proces onder controle te houden”, zei hij. “En ik dacht dat dat alleen waardevol was voor mijn soort werk omdat ik heel bijzondere vormen maak, maar we hebben door de jaren heen ontdekt dat het voor iedereen waardevol is.”
Technologie als een dienst
Dat besef bracht Gehry’s bedrijf ertoe zijn expertise om te zetten in een dienst. In 2002 verzelfstandigde het bedrijf een dochteronderneming genaamd Gehry Technologies, die een architectuurspecifieke 3D-modelleringstool creëerde op basis van zijn ervaring met ontwerpen met software die is gebouwd voor de lucht- en ruimtevaartindustrie, evenals een cloudgebaseerd samenwerkingsplatform om die 3D-modellen van ontwerpconcept naar gebouwd project te brengen. Externe klanten, waaronder architectenbureaus die ogenschijnlijk met Gehry’s concurreerden voor grote projecten, stroomden binnen om te profiteren van de nieuwe toolset. In 2014 nam Trimble Gehry Technologies over voor een niet bekendgemaakt bedrag.
“Bilbao is uiteraard een heel beroemd project, maar er waren nog veel meer projecten waarbij dit soort technologie nodig was”, zegt Almagor van Trimble, die bij de overname betrokken was. “Ze leverden diensten om deze complexe projecten te ondersteunen en te helpen een veel efficiënter project te creëren zonder kostenoverschrijdingen en zonder vertragingen in de planning. Het heeft de manier waarop een project kan worden opgeleverd echt dramatisch veranderd, en deze sector wordt echt uitgedaagd door de kosten en de planning.”
Gehry’s architectuurtechnologie vormt nu de basis van cloudgebaseerde tools voor ontwerpsamenwerking wordt gebruikt door meer dan een miljoen Trimble-klanten en heeft de vorm van de 3D-ontwerpsoftware beïnvloed die is geproduceerd door Autodesk, dat in 2011 een partnerschap had met Gehry Technologies. “Ze hebben een grote rol gespeeld bij het op de markt brengen van een deel van onze software”, zegt Omans, die ook op de faculteit van de architectuurschool van Yale zit.
Hij zegt dat, omdat hedendaagse architecten een breder scala aan inventieve vormen hebben omarmd, dit soort technologie het haalbaarder heeft gemaakt om inventieve ideeën om te zetten in fysieke gebouwen. “De technologie was in staat steeds meer esthetische experimenten aan te moedigen… Die benadering van het model als resultaat was absoluut fundamenteel bij het opleveren van enkele van de meest complexe projecten van de afgelopen 25 jaar.”
Als architect heeft Omans in de loop der jaren verschillende keren samengewerkt met het bureau van Gehry, en zegt dat deze nadruk op technologie in contrast stond met de analoge ontwerpstijl van Gehry zelf. “Hij ging bij je zitten en scheurde papier uit elkaar en hij vermaalde papier en hij tekende en schetste”, zegt hij.
“Dankzij de technologie kon hij een soort orkestrator worden van deze datarijke prototypemodellen, en niet alleen maar de maker van tekeningen”, voegt Omans toe. “Voor Frank was dit technologie die de creativiteit ondersteunde.”
Zonder die technologie is het moeilijk voor te stellen dat veel van Gehry’s bekendste werken ooit voorbij het stadium van een van die handgemaakte modellen zullen komen. Toch hield Gehry, geboren in 1929, afstand van de computers die zoveel van zijn creatieve succes mogelijk maakten. “Ik weet niet hoe ik het moet aanzetten of hoe ik het moet gebruiken,” vertelde Gehry me in 2011. “Het maakt mijn leven ingewikkeld.”
