Het is mogelijk dat wij een commissie ontvangen over aankopen via links.
Iedereen vraagt zich nog steeds af hoe Christopher Nolan de zijne voor elkaar zal krijgen komende bewerking van ‘The Odyssey’, een verhaal dat zo verschillend is en toch zo lijkt op het soort films dat Nolan al heeft gemaakt. Aan de ene kant is het vreemd om te zien dat Nolan een film maakt die zo ver terug in de tijd gaat en zich bezighoudt met ongecompliceerde fantasie-elementen. Aan de andere kant lijkt het passend dat Nolan een lang, episch verhaal vertelt over een onrustige, maar toch indrukwekkende man die op tragische wijze gescheiden van zijn familie. ‘Memento’, ‘Batman Begins’, ‘Interstellar’ delen allemaal een heleboel structurele overeenkomsten met het klassieke verhaal.
Voor degenen die precies proberen te voorspellen welke invalshoek Nolan met deze aanpassing zal innemen: a recent interview van hem bij Empire Magazine heeft ons nog een aanwijzing gegeven. In een inmiddels verwijderd bericht onthulde hoofdredacteur Nick de Semlyen dat Nolan “de vertaling van Emily Wilson op naam had gecontroleerd (en geciteerd).
De onthulling, die door sommigen ten onrechte werd geïnterpreteerd als Nolan die zei dat hij de voorkeur geeft aan de vertaling van Wilson, veroorzaakte online veel reacties. “Geen goed teken jongens”, schreef één virale post op X (voorheen bekend als Twitter), terwijl een ander populair bericht reageerde met een gif van iemand die hevig moet overgeven. Andere mensen steunden de veronderstelde openbaring en verklaarden dat Wakker is eindelijk terug en dat Nolan de “wat het dichtst in de buurt komt van een echte wake-chud-synthese.”
Al dat discours werd echter ondermijnd door de Semlyen’s snelle verduidelijking dat Nolan Wilsons editie niet echt zijn favoriet noemde. Zoals Semlyen uitlegde: “Voor alle duidelijkheid: hij zei niet ronduit dat het zijn favoriet was – hij noemde het alleen maar bij de naam terwijl hij het karakter van Odysseus besprak …”
Dus waarom zoveel commotie over de Wilson-editie? Als Nolan deed geef de voorkeur aan de vertaling van Wilson, waarom zou dat zo’n groot probleem zijn?
De vertaling van Emily Wilson wordt vaak bekritiseerd als ‘wakker’ en te simpel
De belangrijkste kritiek op Wilsons vertaling is dat er keuzes in worden gemaakt die Odysseus lijken te bekritiseren of te ondermijnen. De vaak geciteerde openingszin beschrijft Odysseus als een ‘gecompliceerde man’, terwijl de meeste eerdere versies hem beschrijven met indrukwekkender, meer dan levensgrote taal. Odysseus is inderdaad een ingewikkeld figuur, wiens acties vaak de grenzen tussen moedig en slordig, nobel en wreed doen vervagen. (Ik zou zeggen dat Nolan te maken had met een een soortgelijke dubbelzinnige figuur in ‘Oppenheimer’.)
Tijdens de acties van Odysseus heeft Wilsons vertaling de neiging om meer ruimte te geven aan de smerige en wrede kant van de zaak, terwijl de edities waar haar critici de voorkeur aan geven de neiging hebben te leunen op de ‘moedige en nobele’ kant. De verschillen zijn echter subtiel; Ik zou zeggen dat Odysseus in vrijwel elke populaire vertaling moreel grijs overkomt.
De andere veelgehoorde beschuldiging is dat Wilson het verhaal heeft verdoezeld om moderne lezers met een korte aandachtsspanne te sussen. Ze zullen opmerken dat haar proza eenvoudiger is dan het proza van de vorige vertaler. Combineer dit met een tekst die kritischer is over de mannelijke held dan eerdere versies, en nu is er een heel legioen mensen dat volhoudt dat Wilson het klassieke verhaal probeert te verpesten met een simplistische feministische agenda.
Eén ding waar deze kritiek vaak niet volledig rekening mee lijkt te houden, is dat deze andere vertalingen ook producten van hun tijd waren. Een groot deel van ons moderne begrip van wat ‘De Odyssee’ zou moeten zijn, komt niet voort uit de originele tekst, maar uit keuzes gemaakt door eerdere vertalers – keuzes die zelf werden ingegeven door culturele en ideologische veronderstellingen die inherent waren aan de tijd en plaats van die vertalers. De beslissing van andere vertalingen om de slaven van Odysseus niet expliciet als slaven te beschouwen, was bijvoorbeeld geen objectieve keuze, maar wat veel geleerden beweren was een opzettelijke zuivering van het oorspronkelijke verhaal.
Wilsons vertaling van ‘The Odyssey’ is eigenlijk goed
Een ander aspect van “The Odyssey” dat Wilsons critici vaak als vanzelfsprekend beschouwen, is het idee dat het gedicht ouderwets zou moeten klinken. Zoals Judith Thurman van de New Yorker het in haar verwoordde Profiel van Wilson uit 2023:
“Ze verwerpt historische reconstructies die de dictie van Homerus ‘archaïsch maken’ – ‘hij klonk niet archaïsch in de ogen van de Grieken’ – en moderne renovaties die zijn beeldmateriaal uitbreiden. De opening van Robert Fagles’ alom bewonderde Odyssey, benadrukt ze, gebruikt twee Engelse woorden voor elk Grieks woord. Haar eigen vertaling houdt zich strikt aan het oorspronkelijke aantal regels en behoudt de kracht van de stem van een verhalenverteller om zich in je geheugen te nestelen.”
Ook al heb ik genoten van de Fagles-editie, toch ontbreekt het gevoel dat dit een verhaal is dat ooit mondeling verteld had kunnen worden. Homer’s “Odyssee” werd verteld door rondzwervende barden en zangers, met als doel gemakkelijk te volgen te zijn voor hun hedendaagse luisteraars. Van de populaire Engelse vertalingen van “The Odyssey” van vandaag blijft Wilsons vertaling het meest trouw aan dit idee. Het is degene die het beste vloeit als je hem hardop voorleest, en waarvan de scènes met de meeste directheid worden beschreven.
Zoals dichter/classicist AE Stallings in dat New Yorker-profiel zei: “Elke vertaling is een compromis, zelfs een geweldige.” Wilsons keuze om duidelijkheid boven grootsheid te stellen is een keuze die niet voor iedereen weggelegd is, maar die zeker de moeite waard is om te respecteren. Als je eenmaal voorbij de grotere cultuuroorlog kijkt waarin Wilsons vertalingen verwikkeld zijn geraakt, zul je een vertaling vinden die zorgt voor een doordachte, vermakelijke lectuur, geschreven door iemand die duidelijk veel tijd heeft besteed aan het bestuderen en bewonderen van de tekst. Je hoeft niet de voorkeur te geven aan Wilsons vertaling, maar je hoeft ook niet te doen alsof de aanpassing van Nolan gedoemd is alleen maar omdat hij er geen hekel aan heeft.
