10 iconische Frank Gehry-gebouwen over de hele wereld

Frank Gehry, wie vrijdag overleden op 96, daagde het idee uit dat gebouwen zich moesten gedragen – door kunstzinnige, vreemde, kinetische combinaties van structuur, materiaal, vorm en licht te creëren, en daarbij steden te transformeren. Hier zijn 10 van zijn beroemdste bouwwerken die de grenzen van architectuur, cultuur, smaak en technologie verlegden.

Guggenheim Museum Bilbao, Bilbao, Spanje, 1997

Hoewel dit luidruchtige bouwwerk, gelegen aan de rand van de industriële waterkant van de Baskische stad, slechts een onderdeel was van een veel grotere stedelijke transformatie, transformeerde het zijn imago volkomen, waardoor de veelgebruikte uitdrukking ‘Bilbao-effect’ ontstond. De gebogen, steeds veranderende titanium gevel – met offsetpanelen die het licht vangen en miljoenen bezoekers verbazen – werd een symbool van een nieuw tijdperk van barokke, digitaal aangedreven architectuur. (Gehry en zijn team werkten met CATIA, software die vroeger werd gebruikt door vliegtuigontwerpers.) Binnen verbindt een duizelingwekkend atrium een ​​vloeiende reeks galerijen, allemaal op maat gemaakt voor de steeds groter wordende schaal van de hedendaagse kunst. “Het was niet mijn bedoeling om de stad te veranderen, ik wilde alleen maar deel uitmaken van de stad”, vertelde Gehry aan de krant designtijdschrift Dezeen in 2021. Het project zou het eerste bereiken en daarbij het vakgebied van de architectuur transformeren.

Walt Disney-concertzaal, Los Angeles, 2003

De Walt Disney Concert Hall is een visueel anker in het centrum van Los Angeles.

(Al Seib / Los Angeles Times)

Het project werd in 1987 bedacht door Walt Disney’s weduwe Lillian en zou pas in 2003 voltooid zijn. Maar het was het wachten waard. Nu het culturele en visuele anker van het centrum van Los Angeles, weerspiegelen Disney’s stalen zeilen kabbelende golven van muziek, Gehry’s liefde voor zeilen, vissenschubben en andere nautische thema’s, en de hectische stad eromheen. Binnen heeft de bootachtige, met hout beklede hal een intieme zitopstelling in wijngaardstijl, met een uitstekende akoestiek gevormd door Yasuhisa Toyota. Vergeet het orgel met 6.134 pijpen niet, dat lijkt op een doos met exploderende frietjes. Lillian Disney, een bloemenkenner, zou sterven voordat de hal klaar was, maar de verborgen achtertuin is gecentreerd rond de ‘Rose for Lilly’-fontein, samengesteld uit duizenden gebroken blauw-witte Delftse porseleinen stukken.

Louis Vuitton Foundation, Parijs, 2014

De “Fondation Louis Vuitton” heeft 3.600 glaspanelen die de 12 zeilen vormen.

(Frederic Soltan / Corbis via Getty Images)

In opdracht van Bernard Arnault, CEO van LVMH, is de Fondation Louis Vuitton, gevestigd in het Bois de Boulogne in Parijs, gehuld in twaalf massieve, gebogen glazen zeilen, zwevend boven een witte betonnen ‘ijsberg’. De golvende vormen van het museum, die de aanzienlijke omvang helpen verlichten, werden gerealiseerd via een duizelingwekkende structurele complexiteit: geen van de 3.600 glaspanelen is hetzelfde, terwijl elke houten en stalen draagbalk uniek gebogen is. Binnen en buiten orkestreert Gehry een kronkelende galerij van paden en uitkijkpunten met meerdere verdiepingen die zowel kunst als landschap omlijsten. Hoewel het spectaculaire gebouw aan de westelijke rand van Parijs strandde, is het niettemin een cultureel icoon geworden in een stad waar dat heel moeilijk te bereiken is.

Vitra Design Museum, Weil am Rhein, Duitsland, 1989

Het Vitra Design Museum van Frank Gehry inspireerde andere inventieve gebouwen op de campus.

(Onderwijsafbeeldingen / Universal Images Group via Getty)

Hoewel hij tam was in vergelijking met zijn latere werk, markeerde Vitra Gehry’s overgang van ruige, industriële bricolage naar sculpturaal spektakel. De wirwar van witte gipsvormen – kubussen, cilinders, vloeiende rondingen – lijkt tijdens de botsing te bevriezen, alsof de galerij door seismische krachten uit elkaar is gescheurd. (Slechts een jaar eerder was Gehry opgenomen in MoMA’s “Deconstructivistische architectuur‘, maar hij heeft dat label altijd afgewezen.) De structuur hielp ook bij het lanceren van een reeks indrukwekkende experimenten op de Vitra-campus, waaronder gebouwen van Zaha Hadid, Tadao Ando, ​​Nicholas Grimshaw, Álvaro Siza, Herzog & de Meuron en meer.

8 Spruce (voorheen New York door Gehry), New York, 2011

8 Spruce in Manhattan heeft 76 verdiepingen.

(Don Emmert / AFP via Getty Images)

Gehry’s eerste wolkenkrabber, 8 Spruce, stelde de hoogbouw van Manhattan opnieuw voor als een soort glanzende, geplooide stof, waarvan de verschoven roestvrijstalen panelen naar beneden golven en daglicht opvangen in een voortdurend wisselend display. Een beige bakstenen basis bevat een openbare school en winkelpuien, waardoor de straat wordt geactiveerd en het financiële district als een legitieme woonwijk wordt gevestigd. Binnen zijn de appartementen veel rationeler, georganiseerd rond royale ramen die de stad omlijsten. Slechts 30 van de 76 verdiepingen van het gebouw waren gebouwd toen de Grote Recessie toesloeg. Een tijdlang overwoog de ontwikkelaar, Forest City Ratner, om de hoogte van het gebouw te halveren. Maar in 2010 was de structuur weer actief.

Dancing House (Fred en Ginger), Praag, 1996

Het Dansende Huis valt op tussen de 19e-eeuwse gevels van Praag.

(Inzichten / Universal Images Group via Getty Images)

Het gebouw, ontworpen in samenwerking met de Tsjechische architect Vlado Milunić – een grote stap voorwaarts voor Gehry, die zich steeds meer met digitaal ontwerp bezighield – plaatst een scheve glazen toren tegen een rechtopstaande, solide partner, waardoor een kinetisch duet ontstaat dat meteen de bijnaam ‘Fred en Ginger’ kreeg. De ondoorzichtige toren van het complex is bekleed met crèmekleurige betonnen panelen, die ritmisch stappen met uitstekende ramen die uit het midden afdrijven. De hectische kroon met stalen linten, die opvalt tussen de 19e-eeuwse gevels langs de rivier de Moldau in Praag, heeft de bijnaam ‘Medusa’. De glazen toren – die uit een cluster van schuine kolommen tevoorschijn komt – klemt zich bij zijn middel naar binnen en puilt weer naar buiten terwijl hij omhoog komt, als een figuur die in een kronkel leunt. Traditionalisten hebben het project gepand toen het voor het eerst werd geopend, maar het is nu de kern van de identiteit van de stad.

Stata Center, Cambridge, Massachusetts, 2004

Het Ray and Maria Stata Center op de campus van het Massachusetts Institute of Technology valt op door zijn vorm – en de rechtszaak die de universiteit heeft aangespannen wegens lekken en scheuren, die in der minne is geschikt.

(Steven Senne/AP)

Het Stata Center kantelt, draait en breekt, de bakstenen torens – verwijzend naar de traditionele Cambridge-architectuur – leunen in vlakken van glas, spiegelstaal, aluminium, titanium, golfplaten en multiplex. De ruimtelijke losheid van het dorpachtige gebouw was onderdeel van een gezamenlijke inspanning om toevallige ontmoetingen en interdisciplinaire uitwisseling op de school te stimuleren. Het gefragmenteerde voorplein weerspiegelt het gebouw eromheen, met scheve bestratingspatronen, schuine keermuren en onvoorspelbare zichtlijnen. In 2007 spande MIT een aanklacht aan tegen het bedrijf van Gehry en de hoofdaannemer Skanska USA, wegens aanhoudende lekkages, scheurend metselwerk, slechte drainage en delen waar ijs en sneeuw van het gebouw gleden. De rechtszaak was “in der minne opgelost” in 2010, maar het was een van de vele voorbeelden waarin Gehry’s ambitie botste met de praktische realiteit.

Weisman Kunstmuseum, Minneapolis, 1993

Het Weisman-kunstmuseum.

(Raymond Boyd / Getty Images)

Gelegen op een klif boven de rivier de Mississippi aan de Universiteit van Minnesota, was het museum een ​​proefproject voor Bilbao en Disney, zonder de hulp van geavanceerde digitale hulpmiddelen. De roestvrijstalen gevel ontvouwt zich in de richting van de rivier in gefacetteerde, reflecterende vormen die contrasteren met de naar de campus gerichte gevel van het gebouw, een reeks kubussen van verschillende afmetingen gewikkeld in aardetinten baksteen, passend bij de rest van de campus. Binnen ondersteunen een reeks flexibele galerijen wisselende tentoonstellingen. Het museum is vernoemd naar Frederick R. Weismaneen in Minneapolis geboren ondernemer, kunstverzamelaar en filantroop die scherp brak met de conventionele wijsheid door een door Gehry ontworpen gebouw te steunen dat de kunst luid zou verkondigen en een op zichzelf staand kunstwerk zou worden.

Jay Pritzker-paviljoen, Chicago, 2004

Het Jay Pritzker-paviljoen valt op in het centrum van Millennium Park. Het hoofdpodium biedt plaats aan een volledig orkest en een koor van 150 personen.

(Andia / Universal Images Group via Getty Images)

Het middelpunt van het enorm succesvolle Millennium Park in Chicago, het golvende 30 meter hoge proscenium van de band, ondersteund door een web van aluminium armen, wordt omgeven door tientallen strak getrokken roestvrijstalen linten, die het podium uitbundig omlijsten. De linten zijn verbonden met een traliewerk van gekruiste stille pijpen waarin lampen en luidsprekers zijn ondergebracht, terwijl het podium zelf is omhuld met warme Douglas-spar en een kleurrijk lichtprojectiesysteem bevat (eerst gepland voor Disney Hall, maar om budgetredenen tot zinken gebracht) dat het gezicht van het paviljoen transformeert. De Pritzker biedt plaats aan 4.000 personen en omhult een ‘Great Lawn’, met ruimte voor nog eens 7.000 personen.

DZ Bankgebouw, Berlijn, 2000

Curven zijn er in overvloed in het DZ Bank-gebouw.

(Henri-Alain Segalen/Gamma-Rapho via Getty Images)

Op een steenworp afstand van de Brandenburger Tor sluit de stenen gevel van DZ naadloos aan bij de hoekige buren op de Pariser Platz, waardoor er weinig verwijzingen zijn naar het schokkende interieur. Een gebogen roestvrijstalen conferentiezaal, van binnen bekleed met een overvloed aan warme houten panelen, lijkt op een boos zeedier; zijn bultruggen, zadels, uitstulpingen, plooien en knijpen creëren een van de meest kinetische bouwvormen die deze auteur ooit heeft gezien. Het stuk domineert een hoog atrium, afgedekt met een gebogen, kristallijn glazen dak. De lokale bevolking noemde het gebouw met een gespleten persoonlijkheid de ‘Walvis bij de Brandenburger Tor’. Het blijft een van de meest onderschatte meesterwerken van de architect.