Het pro-democratische icoon van Bangladesh dat autocraat werd

De langstzittende premier van Bangladesh, Sheikh Hasina Wazed, begon haar politieke carrière als pro-democratie-icoon, maar ontvluchtte in augustus 2024 de massaprotesten tegen haar bewind, na vijftien jaar aan de macht te zijn geweest.

Sindsdien bevindt Hasina zich in zelfopgelegde ballingschap in India, waar ze naartoe vloog nadat ze was afgezet door de door studenten geleide opstand die uitmondde in landelijke onrust.

Op 17 november veroordeelde een speciaal tribunaal in Dhaka haar ter dood nadat zij was veroordeeld wegens misdaden tegen de menselijkheid. Er werd vastgesteld dat Hasina tussen 15 juli en 5 augustus 2024 opdracht had gegeven tot een dodelijk optreden tegen demonstranten. Ze ontkende alle aanklachten tegen haar.

Tot 1.400 mensen werden gedood tijdens de weken van protesten voorafgaand aan haar afzetting, de meesten door geweervuur ​​van veiligheidstroepen, zeiden VN-mensenrechtenonderzoekers. Uit hun rapport bleek dat zij en haar regering hadden geprobeerd aan de macht te blijven met behulp van systematisch, dodelijk geweld tegen demonstranten.

Het was het ergste bloedvergieten dat het land sinds de onafhankelijkheid in 1971 had meegemaakt.

De protesten brachten een onverwacht einde aan het bewind van Hasina, die ruim twintig jaar over Bangladesh regeerde.

Zij en haar Awami League-partij werden gecrediteerd voor het toezicht op de economische vooruitgang van het Zuid-Aziatische land. Maar de afgelopen jaren werd ze ervan beschuldigd autocratisch te worden en elke oppositie tegen haar bewind onder druk te zetten.

Politiek gemotiveerde arrestaties, verdwijningen, buitengerechtelijke executies en andere misstanden namen allemaal toe onder haar bewind.

In januari 2024 won Hasina bij verkiezingen een ongekende vierde termijn als premier door critici breed uitgemeten als een schijnvertoning en geboycot door de belangrijkste oppositie.

De protesten begonnen later dat jaar met de eis om de quota voor ambtenarenbanen af ​​te schaffen. Tegen de zomer waren ze veranderd in een bredere anti-regeringsbeweging, waarbij ze de politie gebruikte om de demonstranten gewelddadig aan te pakken.

Te midden van toenemende oproepen tot haar aftreden bleef Hasina uitdagend en veroordeelde ze de agitatoren als ‘terroristen’. Ze gooide ook honderden mensen in de gevangenis en spande strafrechtelijke vervolging aan tegen honderden anderen.

Een uitgelekt audiofragment suggereerde dat ze veiligheidstroepen daartoe opdracht had gegeven “dodelijke wapens gebruiken” tegen demonstranten. Ze ontkent ooit een bevel te hebben uitgevaardigd om op ongewapende burgers te schieten.

Enkele van de bloedigste scènes vond plaats op 5 augustus, de dag waarop Hasina per helikopter vluchtte voordat de menigte haar woning in Dhaka bestormde. De politie doodde die dag minstens 52 mensen in een drukke buurt, waardoor het een van de ergste gevallen van politiegeweld in de geschiedenis van het land is.

Hasina, die bij verstek is berecht, noemde het tribunaal een ‘farce’.

“Het is een kangoeroe-rechtbank die wordt gecontroleerd door mijn politieke tegenstanders om een ​​vooraf bepaald schuldig vonnis uit te spreken… en om de aandacht van de wereld af te leiden van de chaos, het geweld en het wanbestuur van (de nieuwe) regering”, vertelde ze de BBC in de week voor haar vonnis.

Ze riep op tot opheffing van het verbod op haar partij vóór de verkiezingen in februari.

Hasina wordt ook beschuldigd van misdaden tegen de menselijkheid in verband met gedwongen verdwijningen tijdens het bewind van de Awami League in een andere zaak bij hetzelfde tribunaal in Bangladesh. Hasina en de Awami League ontkennen alle beschuldigingen.

Hasina en andere hooggeplaatste leden van haar voormalige regering worden ook voor een aparte rechtbank berecht wegens corruptie; beschuldigingen die zij ontkennen.

Hasina werd in 1947 geboren in een moslimfamilie in Oost-Bengalen en had de politiek in haar bloed.

Haar vader was de nationalistische leider Sjeik Mujibur Rahman, de ‘Vader van de Natie’ van Bangladesh, die in 1971 de onafhankelijkheid van het land van Pakistan leidde en de eerste president werd.

Op dat moment had Hasina al een reputatie opgebouwd als studentenleider aan de Universiteit van Dhaka.

Haar vader werd samen met de meeste van zijn familieleden vermoord tijdens een militaire staatsgreep in 1975. Alleen Hasina en haar jongere zus overleefden terwijl ze op dat moment naar het buitenland reisden.

Na in ballingschap in India te hebben geleefd, keerde Hasina in 1981 terug naar Bangladesh en werd de leider van de Awami League, de politieke partij waartoe haar vader behoorde.

Ze sloeg de handen ineen met andere politieke partijen om pro-democratische straatprotesten te houden tijdens het militaire bewind van generaal Hussain Muhammed Ershad. Aangedreven door de volksopstand werd Hasina al snel een nationaal icoon.

Ze werd voor het eerst aan de macht gekozen in 1996. Ze verdiende de eer voor het ondertekenen van een overeenkomst over het delen van water met India en een vredesovereenkomst met tribale opstandelingen in het zuidoosten van het land.

Maar tegelijkertijd werd haar regering bekritiseerd vanwege talrijke zogenaamd corrupte zakelijke deals en omdat ze te onderdanig was aan India.

Later verloor ze in 2001 van haar voormalige bondgenoot die aartsvijand werd, Begum Khaleda Zia van de Bangladesh Nationalist Party.

Als erfgenamen van politieke dynastieën domineren beide vrouwen al meer dan dertig jaar de politiek in Bangladesh en stonden ze bekend als de ‘vechtende begums’. Begum verwijst naar een moslimvrouw van hoge rang.

Waarnemers zeggen dat hun bittere rivaliteit ertoe leidde dat busbommen, verdwijningen en buitengerechtelijke executies regelmatig voorkwamen.

Hasina kwam uiteindelijk in 2009 weer aan de macht in peilingen onder een overgangsregering.

Ze is een echte politieke overlever en heeft talloze arrestaties ondergaan terwijl ze in de oppositie zat, evenals verschillende moordpogingen, waaronder één in 2004 waarbij haar gehoor werd beschadigd. Ze heeft ook pogingen overleefd om haar tot ballingschap te dwingen en talloze rechtszaken waarin ze van corruptie is beschuldigd, overleefd.

Bangladesh was ooit een van de armste landen ter wereld en boekte vanaf 2009 onder haar leiding geloofwaardig economisch succes.

Het inkomen per hoofd van de bevolking is de afgelopen tien jaar verdrievoudigd en de Wereldbank schat dat in de afgelopen twintig jaar ruim 25 miljoen mensen uit de armoede zijn gehaald.

Een groot deel van deze groei is aangewakkerd door de kledingindustrie, die het overgrote deel van de totale export uit Bangladesh voor haar rekening neemt en de afgelopen decennia snel is gegroeid en markten in Europa, Noord-Amerika en Azië bevoorraadt.

Gebruikmakend van de eigen middelen, leningen en ontwikkelingshulp van het land, heeft Hasina’s regering ook enorme infrastructuurprojecten uitgevoerd, waaronder de Padma-brug, een vlaggenschip ter waarde van 2,9 miljard dollar, over de Ganges.

Maar Hasina wordt al lang beschuldigd van het nemen van repressieve autoritaire maatregelen tegen haar politieke tegenstanders, tegenstanders en de media – een opmerkelijke ommekeer voor een leider die ooit vocht voor een meerpartijendemocratie.

Rechtengroeperingen schatten dat er minstens 700 gevallen van gedwongen verdwijningen zijn geweest, waarvan honderden buitengerechtelijke executies, sinds Hasina in 2009 opnieuw de macht overnam. Hasina ontkent betrokkenheid hierbij.

De veiligheidstroepen van Bangladesh zijn ook beschuldigd van ernstige misstanden. In 2021 hebben de VS sancties opgelegd aan hun Rapid Action Battalion – een beruchte politie-eenheid die beschuldigd wordt van het plegen van talloze buitengerechtelijke executies – onder verwijzing naar mensenrechtenschendingen.

Mensenrechtenactivisten en journalisten kregen ook te maken met toenemende aanvallen, waaronder arrestaties, surveillance en intimidatie.

Hasina’s regering werd ook beschuldigd van het ‘gerechtelijk lastigvallen’ van doelen met rechtszaken, waaronder Nobelprijswinnaar Muhammad Yunus – die hoofd van de interim-regering werd nadat Hasina was gevlucht. Dat was hij geweest eerder in 2024 gevangengezet en werd geconfronteerd met meer dan honderd aanklachten, in gevallen die volgens zijn aanhangers politiek gemotiveerd waren.

De regering van Hasina ontkende de beweringen over dergelijke misbruiken botweg. terwijl het ook bezoeken aan buitenlandse journalisten die de beschuldigingen wilden onderzoeken, beperkte toen het land aan de macht was.

De protesten tegen de quota voor ambtenaren, die vorig jaar tot de opstand leidden, kwam toen Bangladesh in de nasleep van de pandemie worstelde met de stijgende kosten van levensonderhoud. De inflatie schoot omhoog, de deviezenreserves van het land daalden dramatisch en de buitenlandse schuld is sinds 2016 verdubbeld.

Critici gaven dit de schuld aan het wanbeheer van de regering van Hasina en beweerden dat de economische vooruitgang van Bangladesh alleen maar haar naasten ten goede kwam.