De weduwe van de vermoorde leider die Bangladesh ging leiden

Khaleda Zia, die op 80-jarige leeftijd is overleden, was de eerste vrouwelijke premier van Bangladesh.

Ze werd ooit omschreven als een ‘verlegen huisvrouw’ voor haar echtgenoot Ziaur Rahman, een leidende figuur in de onafhankelijkheidsstrijd van het land die in 1977 president werd.

Maar na de moord op haar man in 1981 klom Zia op tot leider van zijn Bangladesh Nationalist Party (BNP) en diende twee termijnen als premier – eerst in de jaren negentig en daarna in het begin van de jaren 2000.

Haar tumultueuze openbare leven eindigde niet na haar premierschap. Ze werd later veroordeeld wegens corruptie en bracht jaren in de gevangenis door, maar werd vrijgesproken na een opstand in 2024 waarbij haar oude rivaal, sjeik Hasina, uit de macht werd geveegd.

Begum Khaleda Zia werd in 1945 geboren Dinajpur, toen onderdeel van Brits-Indië en nu in Bangladesh.

Op 15-jarige leeftijd trouwde ze met Ziaur Rahman, destijds een jonge legerofficier.

In 1971 sloot hij zich aan bij een muiterij tegen de West-Pakistaanse strijdkrachten en riep de onafhankelijkheid van Bangladesh uit.

Nadat het leger in 1977 de macht greep, riep Rahman – die toen stafchef van het leger werd – zichzelf uit tot president. Hij herintroduceerde politieke partijen en vrije media, en werd later door de volksstemming gesteund.

Hij kreeg te maken met maar liefst twintig militaire staatsgrepen, die hij op brute wijze aanpakte. Er waren berichten over massa-executies van soldaten.

In 1981 werd hij vermoord door een groep legerofficieren in Chittagong.

Op 36-jarige leeftijd werd Khaleda Zia weduwe.

Tot dan toe had ze zich onopvallend gehouden en leek ze weinig belangstelling te hebben voor het openbare leven.

Maar in 1982 werd ze lid van de BNP, de partij opgericht door haar echtgenoot, en klom later op tot vice-voorzitter ervan.

Dat jaar – 1982 – was ook het jaar waarin Bangladesh negen jaar lang een militaire dictatuur begon, nadat de legerleider via een staatsgreep de macht had gegrepen.

Tijdens deze periode begon Zia een fervente campagne tegen het militaire bewind, waarbij ze een boycot organiseerde van de zwaar gecontroleerde verkiezingen van het leger.

Ze werd meerdere keren onder huisarrest geplaatst vanwege haar activisme, maar verwierf onder het volk een reputatie als een “compromisloze leider”.

Na de val van de militaire regering in 1990 werden Khaleda Zia en de BNP de grootste partij bij de postmilitaire verkiezingen, en in 1991 werd zij beëdigd als premier.

Nadat ze de meeste bevoegdheden van het oude presidentschap had overgenomen, was ze nu de eerste vrouwelijke leider van Bangladesh, en pas de tweede gekozen vrouw die een moslimland leidde.

Met haar beklimming tot premier keerde de regering van Bangladesh terug naar een parlementair systeem.

Een van de meest opvallende hervormingen die ze tijdens haar eerste termijn doorvoerde, was het gratis en verplicht stellen van basisonderwijs voor iedereen.

Maar in 1996 zou ze haar bod voor herverkiezing in Hasina’s Awami League verliezen.

In 2001 nam Zia wraak, nadat ze een alliantie had gevormd met een groep islamitische partijen. Samen wonnen ze bijna tweederde van de zetels in het parlement, maar de nauwe band van de BNP met de islamistische partijen zou in de loop der jaren kritiek oproepen.

In haar tweede ambtstermijn verdedigde Zia vrouwenkwesties, zoals de invoering van een quotum voor vrouwelijke parlementsleden en het bieden van onderwijs aan jonge vrouwen – in een land waar 70% van hen analfabeet was.

Kort nadat Zia in 2006 haar ambtstermijn beëindigde, werd Bangladesh gegrepen door rellen in het politieke vacuüm. Te midden van de onrust verbood de interim-regering van het land, gesteund door het leger, de meeste politieke activiteiten en begon hardhandig te optreden tegen corruptie op hoog niveau, die de politieke grenzen overschreed.

Zia werd gearresteerd op beschuldiging van afpersing en corruptie. Dat gold ook voor haar grote rivaal Hasina.

Beide vrouwen, die het grootste deel van twintig jaar de overstap hadden gemaakt van de regering naar de oppositie, raakten plotseling verwikkeld in rechtszaken.

In de jaren daarna werden de beperkingen voor Zia opgeheven, en nadat ze in 2008 een door het leger gesponsorde verkiezingen had verloren, werd ze oppositieleider.

De BNP verloor haar vertegenwoordiging in het parlement volledig na het boycotten van de verkiezingen van 2014.

In 2018 werd Zia veroordeeld tot vijf jaar gevangenisstraf nadat ze schuldig was bevonden aan het verduisteren van ongeveer $ 252.000 (£ 188.000), bestemd voor een weeshuis dat was opgericht toen ze premier was.

Ze werd de enige gevangene die opgesloten zat in de oude – en nu niet meer gebruikte – centrale gevangenis van Dhaka. De duur van haar straf diskwalificeerde haar om een ​​openbaar ambt te bekleden.

Ze ontkende wangedrag en zei dat de beschuldigingen politiek gemotiveerd waren.

Een jaar later werd de toen 73-jarige Zia overgebracht naar het ziekenhuis voor behandeling van aandoeningen als ernstige artritis en ongecontroleerde diabetes.

Ze werd uiteindelijk om gezondheidsredenen vrijgelaten uit de gevangenis en kreeg te horen dat ze thuis moest blijven.

In 2024 keerden de getijden opnieuw, toen de regering van Hasina uit de macht werd geveegd na een golf van onvrede onder de bevolking.

Hasina vluchtte naar India, en de interim-regering die haar verving, beval de vrijlating van Khaleda Zia en het vrijgeven van haar bankrekeningen.

Tegen die tijd leed ze aan een reeks levensbedreigende aandoeningen, waaronder levercirrose en nierbeschadiging.

In januari 2025 sprak de rechtbank haar vrij, waardoor de reisbeperkingen werden opgeheven en haar voor behandeling naar Londen mocht reizen.

Maar in de vroege ochtend van 30 december stierf ze in Dhaka na maanden van slechte gezondheid.

Ze laat haar oudste zoon Tarique Rahman achter, die eind december terugkeerde naar Bangladesh na jaren in ballingschap in Londen te hebben doorgebracht, en die algemeen wordt gezien als de koploper om de volgende leider van Bangladesh te worden. “Koko”, haar jongste zoon, stierf in 2015.