Voordat er River Song was Dokter Wie en voordat er was Die van de Tijdreiziger Vrouw, er was 12 Apen. Ja, de sciencefictionthriller uit 1995 staat bekend om zijn sombere kijk op de toekomst en de bijna hardnekkige deterministische boodschap dat je (waarschijnlijk) niet aan je eigen lot kunt ontsnappen. Jay Gatsby geloofde misschien dat je het verleden niet kunt herhalen, maar in de tijdreisfilm van Terry Gilliam kun je het ook niet veranderen.
Drie decennia geleden, op 29 december 1995, verscheen Gilliams unieke film 12 Apen theaters bezoeken. Sindsdien is het zo uitgegroeid tot een cultklassieker en bracht zelfs een uitstekende, zij het heel andere, voort TV-serie. Maar wat als we doen alsof we het nog nooit hebben gezien? 12 Apen? Wat zullen we ontdekken als we het vandaag bekijken? Het korte antwoord is dat als je de inmiddels bekende paradoxale tijdreisfiguren opzij zet, de kern van deze film diep humanistisch en hopeloos romantisch is.
Voor degenen die het zich misschien niet herinneren: het uitgangspunt van 12 Apen is bijna te simpel als het ronduit wordt beschreven: na een dodelijk mondiaal virus in de toekomst wordt een gevangene genaamd James Cole (Bruce Willis) vanaf 2035 terug in de tijd gestuurd om gegevens over het virus te verzamelen, om in het heden een vaccin te creëren. Omdat dit echter een tijdreisfilm is, lopen de zaken niet volgens plan, en Cole belandt kort in de Eerste Wereldoorlog, maar ook in 1990, voordat hij uiteindelijk in 1996 landt.
Onderweg ontmoet hij en wordt hij verliefd op een psychiater genaamd Kathryn Railly (Madeleine Stowe). In het begin van de film gaat ze ervan uit dat hij klinisch krankzinnig is, en in 1990 wordt hij kortstondig opgenomen in een psychiatrische instelling met gecertificeerde gek, Jeffrey Goines (Brad Pitt). Toen de film uitkwam, werd er veel gesproken over Pitts wonderbaarlijke over-the-top optreden als Goines, maar achteraf gezien is de ware schittering van de film de dynamiek tussen Stowe en Willis. Wat begint als een gijzeling, bijna in de stijl van Pedro Almodóvar Bind mij vast! Bind mij vast!, verandert in iets teder en vreemd geloofwaardig.
De terugkeer van Madeleine Stowe naar 12 Apen in 2016.
SYFY/NBCUniversal/Getty-afbeeldingen
Nadat hij zich realiseert dat hij eigenlijk alleen maar in het heden wil blijven, probeert Cole ongeveer halverwege de film Railly ervan te overtuigen dat hij gek is, en zichzelf ervan te overtuigen dat de komende mondiale catastrofe nooit zal gebeuren. Retrospectieven op 12 Apen concentreren zich vaak op Cole’s gebroken realiteit en het idee dat hij hallucinerende episoden heeft. Maar de waarheid is dat, als je het opnieuw bekijkt, 12 Apen is verrassend eenvoudig: de verliefde tijdreiziger besluit dat hij de toekomst haat en probeert wanhopig uit te vinden hoe hij in 1996 bij zijn enige ware liefde kan blijven.
Wanneer de SyFy Channel-versie uit 2015 ontstond, namen Terry Matalas en Travis Fickett het idee van een liefdesverhaal over 12 Apen en rende ermee. En hoewel Gilliam de aanpak van de 21e eeuw misschien nooit heeft goedgekeurd 12 Apenbevatten zowel de film als de show vergelijkbare tragische romantische thema’s.
Bij het opnieuw bekijken van de originele film, nu met de wetenschap dat Madeleine Stowe erin verschijnt 12 Apen Seizoen 2 maakt de erfenis van de film alleen maar zoeter. En dat komt omdat in alle incarnaties 12 Apen gaat over Cole en Railly.
De uitvoeringen van Willis en Stowe in de originele film zijn zo opwindend dat je je afvraagt of het paar samen een romcom had kunnen maken. Voorbeeld: een van de grappigste scènes in de film vindt plaats nadat Cole is teruggekomen om Railly uit de kofferbak van een auto te halen, nadat hij op een chique feestje geen informatie van Goines had gekregen. Cole staat op het punt om door de tijd te reizen, en ze kibbelen over waar hij zijn pistool is kwijtgeraakt. Halverwege vertelt hij dat hij met Goines heeft geprobeerd te praten, en zij zegt ongelovig: ‘Ben je naar een FEESTJE geweest?’ In een tijdperk waarin gesloten-lus-paradoxen alledaags zijn, vormen momenten als deze de ware schittering van 12 Apen.
Terry Gilliam regisseert Brad Pitt en Bruce Willis 12 Apen.
Phillip Caruso/Polygram/Kobal/Shutterstock
De film maakt ook op slimme wijze gebruik van het medium cinema zelf om een statement te maken over het geheugen en de menselijke conditie. Wanneer Cole en Railly Hitchcock-films kijken Hoogtevrees En De Vogels in een theater zegt Cole: “Het is net als wat er met ons gebeurt… zoals het verleden… de film verandert nooit… Hij kan niet veranderen, maar elke keer dat je hem ziet, lijkt het anders, omdat jij anders bent.”
Dit concept isoleert slim 12 Apen van ooit het gevoel gedateerd. Het is een film over tijdloosheid, het lot en de liefde. En elke keer dat je ernaar kijkt, zie je iets nieuws, wat dit tragische liefdesverhaal, vreemd genoeg, opbeurend maakt.
