Elk jaar in december beleeft een groot deel van de christelijke wereld een vertrouwde cyclus van vieringen: kerstliederen, lichtjes, versierde bomen, consumentenwoede en de warme beelden van een besneeuwde nacht. In de Verenigde Staten en Europa spreekt het publieke debat vaak over ‘westerse christelijke waarden’, of zelfs over het vage begrip van ‘joods-christelijke beschaving’. Deze uitdrukkingen zijn zo gebruikelijk geworden dat velen bijna automatisch aannemen dat het christendom inherent een westerse religie is – een uitdrukking van de Europese cultuur, geschiedenis en identiteit.
Dat is het niet.
Het christendom is en is altijd een West-Aziatische/Midden-Oosterse religie geweest. De geografie, cultuur, wereldbeschouwing en stichtingsverhalen zijn geworteld in dit land – tussen volkeren, talen en sociale structuren die veel meer lijken op die in het huidige Palestina, Syrië, Libanon, Irak en Jordanië dan wat dan ook in Europa. Zelfs het jodendom, aangeroepen in de term ‘joods-christelijke waarden’, is zelf een fenomeen uit het Midden-Oosten. Het Westen heeft het christendom ontvangen – het heeft het zeker niet voortgebracht.
En misschien onthult niets de afstand tussen de oorsprong van het christendom en de hedendaagse westerse uitdrukking zo duidelijker dan Kerstmis – het geboorteverhaal van een Palestijnse Jood, een kind van dit land dat werd geboren lang voordat moderne grenzen en identiteiten ontstonden.
Wat het Westen van Kerstmis maakte
In het Westen is Kerstmis een culturele marktplaats. Het is gecommercialiseerd, geromantiseerd en gehuld in lagen van sentimentaliteit. Het overdadig geven van geschenken overschaduwt elke zorg voor de armen. Het seizoen is een voorstelling geworden van overvloed, nostalgie en consumentisme – een vakantie ontdaan van zijn theologische en morele kern.
Zelfs de bekende regels van het kerstlied Stille Nacht verdoezelen de ware aard van het verhaal: Jezus werd niet geboren in sereniteit maar in onrust.
Hij werd geboren onder militaire bezetting, in een gezin dat door een keizerlijk decreet ontheemd was geraakt, in een regio die in de schaduw van geweld leefde. De heilige familie werd gedwongen als vluchtelingen te vluchten omdat de kinderen van Bethlehem, volgens het evangelieverhaal, werden afgeslacht door een angstige tiran die vastbesloten was zijn regering te behouden. Klinkt bekend?
Kerstmis is inderdaad een verhaal over imperium, onrechtvaardigheid en de kwetsbaarheid van gewone mensen die op zijn pad komen.
Bethlehem: verbeelding versus realiteit
Voor velen in het Westen is Bethlehem – de geboorteplaats van Jezus – een plaats van verbeelding – een ansichtkaart uit de oudheid, bevroren in de tijd. Het ‘kleine stadje’ wordt herinnerd als een schilderachtig dorpje uit de Schrift, in plaats van als een levende, ademende stad met echte mensen, met een duidelijke geschiedenis en cultuur.
Bethlehem is tegenwoordig omgeven door muren en controleposten die door een bezetter zijn gebouwd. De bewoners leven onder een systeem van apartheid en fragmentatie. Velen voelen zich afgesneden, niet alleen van Jeruzalem – dat de bezetter hen niet toestaat te bezoeken – maar ook van de wereldwijde christelijke verbeelding die het verleden van Bethlehem vereert, maar vaak het heden negeert.
Dit sentiment verklaart ook waarom zo velen in het Westen, terwijl ze Kerstmis vieren, weinig geven om de christenen van Bethlehem. Erger nog, velen omarmen theologieën en politieke houdingen die onze aanwezigheid volledig uitwissen of verwerpen om Israël, het imperium van vandaag, te steunen.
In deze kaders wordt het oude Bethlehem gekoesterd als een heilig idee, maar het moderne Bethlehem – met zijn Palestijnse christenen die lijden en worstelen om te overleven – is een ongemakkelijke realiteit die genegeerd moet worden.
Deze ontkoppeling is van belang. Wanneer westerse christenen vergeten dat Bethlehem echt bestaat, verbreken zij hun geestelijke wortels. En als ze vergeten dat Bethlehem echt bestaat, vergeten ze ook dat het kerstverhaal echt is.
Ze vergeten dat het zich ontvouwde onder een volk dat onder een imperium leefde, dat te maken kreeg met ontheemding, dat verlangde naar gerechtigheid en dat geloofde dat God niet ver weg was, maar onder hen.
Wat Kerstmis voor Bethlehem betekent
Dus hoe ziet Kerstmis eruit als het wordt verteld vanuit het perspectief van de mensen die nog steeds leven waar het allemaal begon – de Palestijnse christenen? Welke betekenis heeft dit voor een kleine gemeenschap die haar geloof al twee millennia heeft behouden?
In de kern is Kerstmis het verhaal van de solidariteit van God.
Het is het verhaal van God die niet van ver regeert, maar aanwezig is onder de mensen en de kant kiest van degenen aan de rand. De incarnatie – het geloof dat God vlees heeft aangenomen – is geen metafysische abstractie. Het is een radicale uitspraak over waar God wil wonen: in kwetsbaarheid, in armoede, onder de bezette mensen, onder degenen die geen macht hebben behalve de kracht van de hoop.
In het verhaal van Bethlehem identificeert God zich niet met keizers, maar met degenen die lijden onder het imperium – de slachtoffers ervan. God komt niet als krijger, maar als kind. God is niet aanwezig in een paleis, maar in een kribbe. Dit is goddelijke solidariteit in zijn meest opvallende vorm: God sluit zich aan bij het meest kwetsbare deel van de mensheid.
Kerstmis is dus de verkondiging van een God die de confrontatie aangaat met de logica van het imperium.
Voor de Palestijnen van vandaag is dit niet alleen maar theologie – het is een geleefde ervaring. Als we het kerstverhaal lezen, herkennen we onze eigen wereld: de volkstelling die Maria en Jozef dwong te reizen lijkt op de vergunningen, controleposten en bureaucratische controles die ons dagelijks leven vandaag de dag bepalen. De vlucht van de heilige familie vindt weerklank bij de miljoenen vluchtelingen die oorlogen in onze regio zijn ontvlucht. Het geweld van Herodes weerklinkt in het geweld dat we om ons heen zien.
Kerstmis is een Palestijns verhaal bij uitstek.
Een boodschap aan de wereld
Bethlehem viert voor het eerst Kerstmis na twee jaar zonder publieke festiviteiten. Het was pijnlijk maar noodzakelijk dat we onze vieringen moesten annuleren; we hadden geen keuze.
Er vond een genocide plaats in Gaza, en als mensen die nog steeds in het thuisland van Kerstmis wonen, konden we niet anders doen alsof. We konden de geboorte van Jezus niet vieren terwijl kinderen van zijn leeftijd dood uit het puin werden gehaald.
Het vieren van dit seizoen betekent niet dat de oorlog, de genocide of de structuren van de apartheid zijn beëindigd. Er worden nog steeds mensen vermoord. We worden nog steeds belegerd.
In plaats daarvan is onze viering een daad van veerkracht – een verklaring dat we er nog steeds zijn, dat Bethlehem de hoofdstad van Kerstmis blijft, en dat het verhaal dat deze stad vertelt moet doorgaan.
In een tijd waarin het westerse politieke discours het christendom steeds meer tot wapen maakt als teken van culturele identiteit – vaak met uitsluiting van juist de mensen onder wie het christendom is geboren – is het essentieel om terug te keren naar de wortels van dit verhaal.
Deze kerst is onze uitnodiging aan de mondiale kerk – en aan westerse christenen in het bijzonder – om te onthouden waar het verhaal begon. Om te onthouden dat Bethlehem geen mythe is, maar een plaats waar nog steeds mensen wonen. Als de christelijke wereld de betekenis van Kerstmis wil eren, moet zij haar blik richten op Bethlehem – niet het ingebeelde, maar het echte, een stad waar de mensen vandaag de dag nog steeds schreeuwen om gerechtigheid, waardigheid en vrede.
Bethlehem herdenken betekent bedenken dat God aan de zijde van de onderdrukten staat – en dat de volgelingen van Jezus geroepen zijn hetzelfde te doen.
De standpunten in dit artikel zijn die van de auteur en weerspiegelen niet noodzakelijkerwijs het redactionele standpunt van Al Jazeera.
