Honderden Parijzenaars verzamelden zich donderdagavond op de Place de la République in het centrum van Parijs, met kaarsen en bloemen in de hand, ter ere van de 132 mensen die zijn omgekomen bij de aanslagen van 13 november 2015 – een decennium na een nacht van terreur die Frankrijk voor altijd heeft veranderd.
Gedurende de dag hield de stad een reeks ingetogen ceremonies onder leiding van president Emmanuel Macron, vergezeld door zijn vrouw Brigitte Macron en de burgemeester van Parijs, Anne Hidalgo.
Overlevenden, families en voormalige functionarissen volgden de president naar elke aanvalslocatie – van de cafés en terrassen van het 10e en 11e arrondissement tot het Stade de France en de concertzaal Bataclan.
Bij elke halte werden in gedempte stilte de namen voorgelezen, een moment van collectieve herinnering voor degenen die verdwaald waren.
De herdenkingen culmineerden in de inhuldiging van de Memory Garden op 13 november nabij het stadhuis van Parijs.
Toen de avond viel, lichtte de Eiffeltoren opnieuw op in blauw, wit en rood – de kleuren van de Franse vlag – terwijl kerkklokken, waaronder die van de Notre-Dame, door de hoofdstad luidden.
Muziek speelde een centrale rol tijdens de avondceremonie. De gezichten van de 132 slachtoffers werden geprojecteerd op de gevel van de Saint-Gervaiskerk, terwijl hun namen werden voorgelezen door onbezongen helden van die avond, zoals de politieagenten en de hulpverleners die tussenbeide kwamen in de nacht van de aanslagen.
Emmanuel Macron, Anne Hidalgo en de leiders van de slachtoffersverenigingen Arthur Dénouveaux en Philippe Duperron hielden allemaal toespraken, gevolgd door een minuut stilte.
Voor veel van degenen die de aanslagen hebben meegemaakt, brengt het tienjarig jubileum dezelfde beelden en dezelfde vragen met zich mee – ook voor politieagenten die de Bataclan binnenstormden toen de aanval zich voltrok.
Michel Caboche, die deel uitmaakte van de politie-eenheid BAC75 die de concertzaal van Bataclan binnenkwam, herinnert zich het moment waarop het team langs de deuren drong.
“Er waren nog steeds terroristen binnen, we wisten niet waar ze waren, we wisten niet hoeveel het er waren, maar we moesten ingrijpen… Ik duwde de klapdeur open en werd verblind door de podiumverlichting. Er hing een geur van bloed en buskruit, en lege wapenpatronen lagen op de vloer… Lichamen lagen in elkaar verstrengeld… Er waren gewonde mensen, en het gekreun en geschreeuw van degenen die stierven. Het is een scène die je niet mag vergeten”, vertelde hij aan Euronews.
Hij zegt dat de jaren daarna weinig hebben gedaan om de last van die nacht weg te nemen. “Na tien jaar kan ik je vertellen dat de tijd de wonden helpt helen, maar ze niet herstelt… Waren de beslissingen die destijds werden genomen de juiste? Hebben ze levens gered?… Dat is het gevoel dat me lang is bijgebleven.”
Ook beschreef hij het moment waarop een ernstig gewonde vrouw zijn been vastpakte en hem smeekte om haar te helpen – een beeld dat hem nog steeds achtervolgt.
“Ze smeekte me om haar te redden… en helaas stierf deze vrouw die nacht”, zei hij donderdag tijdens de Bataclan-herdenkingsceremonie.
Advocaat Philippe de Veulle vertegenwoordigt Laura Appoloni, die werd neergeschoten in de Bataclan voordat ze op het dak klom om te ontsnappen.
Hij vertelde Euronews dat een kogel haar arm bijna doorsneed, waardoor ze gedwongen werd haar tattoo-studio te verlaten en een lange strijd te beginnen om officiële erkenning en steun te krijgen.
Ze woont nu in Italië en keerde voor het eerst sinds de aanval terug naar Parijs – maar weigert nog steeds de concertzaal binnen te gaan.
Voor anderen biedt het jubileum eerder continuïteit dan afsluiting. Cyril Beaudaux, die met zijn vrouw en zoon in de concertzaal was, zegt dat elk jaar dezelfde mix van herinneringen met zich meebrengt.
“We hoorden alle beelden en emoties terugkomen… Tien jaar is natuurlijk een aanzienlijk aantal, maar elk jaar was het hetzelfde”, vertelde hij aan Euronews.
Hij benadrukt dat het trauma niet iets is dat je zomaar achterlaat. “Ik weet niet of je kunt zeggen dat we de bladzijde willen omslaan… Het is iets dat bij ons hoort en ons daarom definieert.” Zijn familie verstopte zich bijna vier uur in een kamer boven de Bataclan voordat de politie hen bevrijdde.
Tien jaar later draagt de stad nog steeds de littekens van die nacht – in herinneringen, in afwezigheid en in de lange weg naar herstel voor overlevenden en hulpverleners.
Maar de drukte op de Place de la République, de muziek tijdens de avondceremonie en de lichten op de Eiffeltoren weerspiegelen een andere waarheid: dat de geest van Parijs voortduurt.
