Het was erg stil op straat. De maan, vol. De oceaan op de achtergrond, kalm. Alle lichten binnen waren aan toen ik langs een huis in Santa Monica liep, toen ik dacht het beroemde thema uit Bachs ‘Goldbergvariaties’ te horen. Bach schreef dit voor een zekere Herr Goldberg, die op zoek was naar rust om hem in slaap te brengen.
De muziek zat in mijn hoofd of, als je er spiritueel over wilt worden, in een niet-identificeerbare ether. In het huis lag een andere meneer Goldberg, iemand die zijn naam veranderde in Frank Gehry als een ambitieuze jonge architect die van Toronto naar Los Angeles was verhuisd, op sterven en liet het rijk achter dat hij als geen ander in onze tijd opnieuw had gemaakt. Gehry overleed vrijdag op 96-jarige leeftijd na een korte ademhalingsziekte.
De “Goldbergvariaties” waren Gehry’s favoriete werk. Hij hield van de buitenwereldsheid en de wereldsheid ervan. Hij hield van de uitnodiging om te dansen en te dromen. Hij hield van het verbazingwekkende gevoel voor design, complex en toch vloeiend met de gratie van de oceaan, de diepte en het uitnodigende oppervlak. Hij vond het geweldig dat het ondoorgrondelijk was. Allemaal dingen die Gehry zijn gaan beschrijven.
Ik bracht eens een dag door in Gehry’s kantoor, waar we afhaalsalades aten voor de lunch en urenlang praatten over de ‘Goldbergs’. Hij was door Princeton University Press gevraagd om bij te dragen aan een boek waarin 26 kunstenaars en schrijvers schreven over een stuk dat iets speciaals voor hen betekende. Maar Frank – hij was Frank voor alle Angelenos – kon het niet onder woorden brengen. Hij was het er alleen mee eens als het een discussie kon worden.
Alles was voor Frank een discussie – een voortdurende discussie tussen een gebouw en zijn plek, tussen een gebouw en iedereen die het zag en gebruikte. En de discussie tussen Franks gebouwen en muziek was van een verheven niveau. Hij zal goed geprezen worden over de hele wereld voor zijn kunst en architectuurmaar buiten dat alles deed Frank Gehry meer dan enig ander individu in de 21e eeuw voor de muziek.
De Walt Disney Concert Hall, gebouwd voor en door de Los Angeles Philharmonic en geopend in 2003, was uiteraard zijn bekroning. Ik zag het omhoog gaan vanuit het oude Times-gebouw in de binnenstad, dat een perfect uitzicht bood, en was er getuige van hoe de houding veranderde toen mensen die dachten dat dit een of ander gek ding was, er halsoverkop voor begonnen te vallen. Toen ik de zomer vóór de opening van de zaal dagelijkse orkestrepetities bijwoonde, ontdekte ik voor het eerst de essentie van geweldige architectuur: als je gewoon een gebouw binnenliep, voelde je je goed.
We hebben vorige maand geen beter voorbeeld gehad van hoe dat nooit is verdwenen met de overwinningsparade van de Dodgers’ World Series op Grand Avenue. Het was niet het Dodger Stadium, niet het stadhuis, en zeker niet LA Live, dat werd gekozen voor de eerste gelegenheid van collectieve vreugde van de stad dit moeilijke jaar.
Disney is het meest spectaculaire voorbeeld van wat Gehry’s zalen voor muziek hebben betekend. Maar iedereen heeft een enorm verschil gemaakt voor de kunstvorm, voor de muziek, voor muzikanten en voor het publiek, voor onze jeugd en voor onze instellingen. Zijn gebouwen zijn bedoeld voor de verbeelding en versterken tegelijkertijd de traditie. Zij begeleiden ons naar de volgende stap.
Als het om Disney gaat, is dat onvergelijkbaar. Halverwege de jaren negentig, toen de fondsenwerving tot stilstand was gekomen, gaf de stad de hal vrijwel op. Esa-Pekka Salonen, de toenmalige muziekdirecteur van LA Phil, besloot af te treden. Maar hij werd ervan overtuigd om het nog wat langer vol te houden door het visionaire hoofd van het orkest, wijlen Ernest Fleischmann, die een goede vriend van Gehry was en die een overwegend vijandig bestuur van het Music Center ertoe had verleid om Gehry te verkiezen boven meer conventionele naamarchitecten. Door meer achterbaksheid werd de hal gebouwd.
Disney, met een verbluffende akoestiek, bleek zowel een plaats van moderniteit voor een nieuw millennium als een van ’s werelds meest akoestisch boeiende locaties. Het is heel nieuw en heel traditioneel, en het beste van twee werelden. De belofte ervan hielp Deborah Borda naar het orkest te brengen als de opvolger van Fleischmann, en zij en Salonen creëerden daarin het meest levendige, vooruitstrevende en succesvolle grote orkest in dit land en daarbuiten.
Disney werd toen de plek waar Gustavo Dudamel kon uitgroeien tot de ondernemende dirigent die hij is geworden. Dudamel zou geweldig zijn geworden, waar hij ook terechtkwam, maar het was Disney waar hij de grootste kans op avontuur had. Voor Gehry werden Salonen en Dudamel familie (Dudamel noemde hem “Pancho”). Van al zijn gebouwen, afgezien van zijn huis, is Disney het gebouw waar Gehry de meeste tijd doorbracht en regelmatig concerten bijwoonde.
Dit is een verhaal dat tot op zekere hoogte wordt verteld overal waar Gehry voor muziek bouwde. Zijn zaal aan het Bard College werd een locatie voor het meest fantasierijke zomermuziekfestival van het land. Onderwijs is in feite de kern geweest van Gehry’s muzikale activiteiten (als het op muziek aankwam, beschouwde hij zichzelf tot het einde toe als een student). Hij veranderde een verlaten bank en hamburgertent in het beroemde Beckmen YOLA Center in Inglewood en wilde er graag meer bouwen (allemaal pro bono). De Pierre Boulez Saal in Berlijn was zijn geschenk aan het West-Eastern Divan Orchestra van Daniel Barenboim, dat jonge muzikanten uit Israël en Arabische landen samenbracht.
Gehry’s nieuwste muzikale meesterwerk, het Colburn Center met 1.000 zitplaatsen, verrijst momenteel aan de overkant van Disney. Nadat ik er vorige maand een rondleiding met een harde hoed door had gemaakt, belde ik opgewonden Frank en voorspelde dat het een gamechanger zou zijn voor de binnenstad. Vervolgens maakte hij een hard-hat-tour en stemde daar graag mee in.
Er is veel dat Gehry niet kon realiseren. Hij had meer plannen voor Disney, het Music Center en Grand Avenue. Hij heeft een operahuis ontworpen voor Abu Dhabi, en waar ter wereld hij ook aan het bouwen was, vroeg hij ook naar verlaten pakhuizen die hij goedkoop kon ombouwen tot een YOLA-centrum.
Maar de revolutie die Gehry begon met het creëren van ruimtes waar muziek gemaakt en opnieuw bedacht kan worden en op steeds nieuwe manieren tot leven kan worden gebracht, heeft aangeslagen. Elke concertzaal die tegenwoordig wordt gebouwd, of het nu in Moskou of München is, moet over deze dingen nadenken. Laten we in de tussentijd allemaal naar de “Goldbergs” luisteren ter ere van, volle maan of halve maan, onze grote en blijvende Goldberg van muziek.
