“Veel vrouwen verliezen uiteindelijk hun kinderen”, zegt Alessandra Korap, gemeenschapsleider van het Munduruku-volk uit het Braziliaanse Amazonegebied.
“Ofwel kunnen ze niet zwanger worden, ofwel verliezen ze na verloop van tijd hun (foetus).
“Vrouwen zijn dus bang om zwanger te worden.”
Eeuwenlang hebben de inheemse Munduruku in een gebied gewoond dat zich uitstrekt over wat nu de staten Amazonas en Para in het noorden van Brazilië zijn, vooral rond de rivier de Tapajos.
Maar de afgelopen decennia werden dorpelingen geplaagd door merkwaardige symptomen waarvan ze niet wisten dat ze met elkaar verband hielden: kinderen die hun hoofd niet konden optillen, volwassenen die niet meer konden lopen, spiertrillingen, geheugenverlies, verminderd gehoor en gezichtsvermogen, miskramen.
Nu pakken ze eindelijk de zaak aan.
De Tapajos-rivier, hun levensader, is doorspekt met zeer giftig kwik.
Kwikvergiftiging is moeilijk te diagnosticeren omdat de symptomen lijken op andere degeneratieve ziekten zoals de ziekte van Parkinson of Alzheimer, zegt Gabriela Arrifano, hoogleraar kwiktoxicologie aan de Federale Universiteit van Para.
“Maar er is nu voldoende bewijs om de tekenen en symptomen te relateren die worden aangetroffen bij mensen die worden blootgesteld aan kwik.”
En ze twijfelen er niet aan waar het vandaan komt.
“We hebben robuust bewijs dat de kwikuitstoot in het milieu voortkomt uit illegale goudwinning”, zegt prof. Arrifano in haar universitair laboratorium, waar ze haar- en bloedmonsters analyseert.
Toen onderzoekers de symptomen begonnen te bestuderen, “wist Alessandra niet wat kwik was”, zegt ze.
Alessandra Korap zegt dat kwik de vruchtbaarheid van Munduruku-vrouwen schaadt
Hand in hand met medicijnen
In Brazilië is goudwinning op inheems grondgebied verboden.
Toch zijn delen ervan bezaaid met rode en oranje kraters van illegale goudprojecten – een trend die wordt aangewakkerd door recordhoge prijzen over de hele wereld.
Sky News filmde illegale goudwinning in het inheemse grondgebied van Kayapo
Illegale mijnwerkers breken rivierbeddingen om om bij het goud te komen. Afbeelding: Ibama
De ondergrondse handel werkt hand in hand met georganiseerde misdaadgroepen, die dezelfde geïmproviseerde start- en landingsbanen en wegen door het Amazone-regenwoud delen en het goud gebruiken om drugsgeld wit te wassen.
Het goud, ooit opgesloten in de berghelling van de Andes, werd geleidelijk door eeuwenoude regen weggespoeld in het Amazonebekken.
Om het te winnen, woelen illegale mijnwerkers de rivierbedding om en combineren het met kwik omdat het zich aan goud bindt.
Bij dit proces komt kwik vrij in de lucht, het water en de bodem.
Na verloop van tijd hoopt het kwik dat door de waterwegen stroomt zich op in riviervissen, die inheemse gemeenschappen eten voor ontbijt, lunch en diner.
Illegale mijnwerkers gebruiken kwik omdat goud eraan bindt. Foto: AP
Uit een onderzoek bleek dat één op de vijf vissen op markten in Noord-Brazilië een gevaarlijk kwikgehalte had (0,5 microgram per gram).
Eenmaal in de darmen komt het in de bloedbaan terecht en vindt het zijn weg naar de hersenen, waar het laesies kan veroorzaken.
Zelfs lage blootstellingsniveaus kunnen de meeste lichaamssystemen ontwrichten, of het nu gaat om de voortplanting, de huid of het zenuwstelsel.
Professor Arrifano zegt dat het gezichtsveld van mensen kleiner wordt, waardoor ze hun perifere zicht verliezen. “En dan kun je je voorstellen dat dit heel moeilijk is voor mensen die in het bos wonen en hun volledige zintuigen nodig hebben.”
De Munduruku verdedigen al sinds de jaren zestig de mijnbouw op hun land, vertelt Alessandra aan Sky News in Belem, de hoofdstad van de deelstaat Para, terwijl de stad gastheer was van internationale klimaatbesprekingen.
Kunstenaar Leticia Valverdes werkt samen met de Mundurku aan gedecoreerde foto’s van zichzelf, waarbij ze lokale materialen gebruikt om de vervuiling te visualiseren. Foto: Leticia Valverdes/Munduruku
De ‘interventies’ op het kunstwerk ‘werden een visuele vorm van protest en getuigenis’. Foto: Leticia Valverdes/Munduruku
Haar symptomen zijn niet zo erg. “Ik voel tintelingen in mijn handen, hersenmist, vergeetachtigheid, dat komt door het kwik.”
Maar haar nichtje kan niet lopen of praten.
Alessandra vermoedt dat het iets te maken heeft met het feit dat de grootvader van het meisje visser was.
“Dus misschien heeft de moeder daardoor veel kwik in haar lichaam binnengekregen dat naar het kind ging.”
Het giftige metaal hoopt zich ook op in placenta’s, moedermelk en kinderen, vaak twee of drie keer de veilige drempel voor zwangere vrouwen.
Eén onderzoek in heel Brazilië identificeerde 668 gevallen van kwikvergiftiging, maar men denkt dat dit een enorme onderschatting is vanwege de slechte gegevensverzameling en het gebrek aan toegang tot gezondheidszorg.
Munduruku woont in dorpen in het Tapajos-bekken. Foto: Gabriela Arrifano
Hoe de mondiale goudprijzen het probleem voeden
De huidige regering onder president Luiz Inacio Lula da Silva heeft geprobeerd de illegale mijnbouw op grote schaal aan te pakken.
Het milieubeschermingsagentschap, IBAMA, komt per helikopter aanvliegen, blaast apparatuur op, steekt geïmproviseerde gebouwen in brand en vliegt weer naar buiten.
Het heeft ook tegoeden bevroren en een einde gemaakt aan het vermoeden van ‘goede trouw’ – dat te koop aangeboden goud uit legale visbestanden werd gehaald.
In het Yanomami Indigenous Territory in het uiterste noorden laten cijfers van de federale overheid een vermindering van 94% zien in de actieve illegale mijnbouwgebieden tussen 2023 en 2025.
Maar sommige van deze mijnwerkers hebben elders hun kamp opgezet, en de steeds stijgende prijs van goud maakt het “moeilijker” om te bestrijden, geeft een van de topfunctionarissen van Brazilië toe.
Af en toe een portie besmette vis, zoals de roodschubbenpirarucu, zou niet schadelijk zijn, maar frequente consumptie kan dat wel zijn.
Ook in filhote werd accumulatie van kwik aangetroffen
“We dachten dat het bedrag zou worden verlaagd, en dat gebeurde aanvankelijk ook”, vertelt Adalberto Maluf, nationaal secretaris voor watervoorraden bij het ministerie van Milieu, die toezicht houdt op het harde optreden, aan Sky News in Belem.
“Maar ik denk dat het niet zo snel gaat als we wilden, of we dachten dat het zou kunnen gebeuren, vooral omdat de goudprijs blijft stijgen.”
Lees meer van Sky News:
Softwareprobleem treft duizenden Airbus-vliegtuigen
Inwoners van Hong Kong verbijsterd door torentragedie
Groter dan COVID? Waarom AI zo groot gaat worden
Het probleem is niet uniek voor Brazilië, maar komt veel voor in Zuid-Amerika en delen van Afrika.
De prijzen stijgen terwijl beleggers bescherming zoeken tegen marktturbulentie en geopolitieke spanningen, waardoor de prikkel voor mijnwerkers ondanks de risico’s toeneemt, zegt Julia Yansara van de Financial Accountability and Corporate Transparency Coalition.
“Het drijft illegale goudzoekers naar nieuwe gebieden. En het drijft nieuwe criminele groepen ertoe om hier voor het eerst bij betrokken te raken.”
Alessandra Korap protesteerde op COP30. Foto: AP
‘Als we niet vechten, worden we verpletterd’
De Munduruku stonden voorheen bekend als een agressieve groep, gevreesd door naburige volkeren, voordat ze werden bestreden door kolonisten die hun grondgebied annexeerden.
Dit jaar profiteerden ze van de wereldwijde aandacht voor Brazilië toen het land gastheer was van de VN-klimaatbesprekingen (COP30) om opnieuw voor hun land te vechten.
Halverwege de conferentie blokkeerden ze op vreedzame wijze de ingang, waardoor een ontmoeting met functionarissen werd afgedwongen, waardoor ze de wettelijke rechten op nog twee delen van het grondgebied kregen.
Alessandra, wier gezicht net rechts van het midden zichtbaar is, en Munduruku-mensen dwongen een ontmoeting af met COP30-baas Andre Correa do Lago. Foto: AP
Als het land is afgebakend, is het gemakkelijker om druk uit te oefenen op de overheid om het land te beschermen, zegt Alessandra.
“Als we niet vechten, worden we verpletterd en overgenomen.”
Maar ook zij weet dat ze tegen een opkomend tij vechten.
“Als de prijs stijgt, wil iedereen ons land binnenvallen, het water vervuilen, het bos vernietigen, omdat ze het goud moeten meenemen om aan andere landen te verkopen.”
Maar die kopers weten niet “wat er met ons lichaam en met ons leven gebeurt”, voegt ze eraan toe.
