Stenenwerpende woede maakt de ‘fix-it’-president van Zambia zenuwachtig

De president van Zambia, Hakainde Hichilema, is strijdend naar buiten gekomen na een zware maand waarin hij werd aangevallen door steenwerpers terwijl hij probeerde een toespraak te houden.

Videoclips waarin hij hurkt en vervolgens wordt weggevoerd bij een bijeenkomst in de provincie Copperbelt schokten de Zambianen en veel mensen, ongeacht hun politieke overtuiging, veroordeelden wat er gebeurde.

Maar met nog negen maanden te gaan tot de verkiezingen en een kandidaat voor een tweede termijn staat de president onder druk.

Dinsdag, tijdens zijn eerste persconferentie in achttien maanden, wilde Hichilema zijn staat van dienst verdedigen en zijn prestaties op het gebied van de belangrijkste kwesties van de economie en de energieopwekking uiteenzetten.

“Dit niveau van haat is schokkend, je kunt het gif zien en zelfs aanraken”, zei hij, terwijl hij de Zambianen opriep om van elkaar te houden.

Maar de boodschap zal misschien niet goed overkomen bij degenen die dag in dag uit blijven worstelen.

De president heeft het contact met ‘de echte polsslag van het volk’ verloren, aldus een oppositiekandidaat voor het burgemeesterschap van de hoofdstad, Lusaka, Simon Mwila, die probeerde uit te leggen waarom mensen ‘stenen gooiden in plaats van bloemen’.

Sishuwa Sishuwa, een Zambiaanse historicus en hoofddocent aan de Zuid-Afrikaanse Stellenbosch Universiteit, stelt dat de president datgene waar hij ooit voor stond de rug heeft toegekeerd.

“Als hij aan de macht is, is Hichilema de afgelopen vier jaar vrijwel alles gebleken wat hij verafschuwde aan zijn voorganger, Edgar Lungu, en in sommige gevallen nog veel erger”, vertelde de academicus aan de BBC.

Dit is een beschuldiging die door de president is afgewezen, die wees op zijn staat van dienst op het gebied van het oplossen van de schuldencrisis die hij heeft geërfd en het stabiliseren van de overheidsfinanciën.

Op 8 november hoopte Hichilema misschien op een vriendelijkere ontvangst in de stad Chingola, vooral omdat hij arriveerde met $ 450.000 (£ 340.000) voor de wederopbouw van een lokale markt die door een brand was verwoest.

In plaats daarvan dwong een boze menigte hem zijn adres te verlaten.

De politie gaf de schuld aan “onhandelbare leden van het publiek” die naar verluidt lokale winkels plunderden. Minstens 27 mensen zijn gearresteerd wegens geweld en brandstichting.

Op zijn persconferentie deze week beschuldigde Hichilema illegale ambachtelijke mijnwerkers ervan achter het geweld te zitten, terwijl zijn regering dit ongeregistreerde werk probeerde aan te pakken.

‘We zullen niet toestaan ​​dat er ooit nog een gewelddadige actie plaatsvindt’, zei hij.

Bij de verkiezingen van 2021 surfte Hichilema, die al vijf mislukte pogingen voor het presidentschap had gedaan, op een golf van populariteit die hem aan de macht bracht in een verpletterende overwinning op Lungu.

Op de dag van de verkiezingen was het land al in gebreke gebleven met het betalen van zijn schulden, bedroeg de jaarlijkse prijsinflatie bijna 25% en waren er regelmatig stroomstoringen.

Onder de slogan “Bally will fix it” (“bally” is Zambiaans jargon voor vader) positioneerde hij zichzelf als de oplossing voor vrijwel alle problemen waarmee het land te maken kreeg.

Sindsdien is er opnieuw onderhandeld over de terugbetaling van schulden en is de inflatie gedaald.

Deze week zei Hichilema dat terwijl er vier jaar geleden sprake was van een “enorme schuldenberg” en “we boven onze stand leefden”, de kredietwaardigheid van Zambia nu was verbeterd en het land investeringen van over de hele wereld aantrok.

Hij voerde ook aan dat de vitale mijnbouwsector van het land zich herstelde.

Maar nu de verkiezingen van augustus 2026 in aantocht zijn, komt Hichilema erachter dat hij niet noodzakelijkerwijs wordt bedankt voor wat hij heeft bereikt, maar eerder wordt bekritiseerd voor wat er niet is veranderd.

Econoom Trevor Hambayi heeft de vooruitgang op het gebied van de financiën van het land beschreven als een “overheersend succesverhaal”.

Betere begrotingscontroles hebben ertoe bijgedragen dat de investeringen in infrastructuur, onderwijs, sociale programma’s, gezondheidszorg en de rekrutering van essentieel overheidspersoneel zijn gestimuleerd.

De jaarlijkse inflatie is gedaald tot net onder de 12%, en de munteenheid, de kwacha, is recentelijk sterker geworden na een steile daling in de eerste jaren van het presidentschap van Hichilema.

Maar de heer Hambayi vertelde de BBC dat het onvermogen om de machtscrisis op te lossen een grote impact op de mensen had gehad, samen met de “hoge kosten van levensonderhoud en het gebrek aan werkgelegenheid”.

“Dit zijn de statistieken die de gewone Zambiaan aanspreken.”

In zijn oktoberrapport zei het in Lusaka gevestigde Jezuïetencentrum voor Theologische Reflectie, dat de kosten van levensonderhoud monitort, dat mensen onder druk staan ​​door de hoge prijzen voor essentiële voedsel- en non-foodproducten die “een groeiend deel van het gezinsinkomen blijven absorberen”.

Het voegde eraan toe dat, hoewel de inflatie is afgenomen, “veel gezinnen nog steeds niet in de basisbehoeften kunnen voorzien zonder de voedselkwaliteit te verminderen of maaltijden over te slaan”.

De president erkende in september het energieprobleem en zei dat de regering “de pijn en frustratie voelt van stroomstoringen waarmee onze burgers worden geconfronteerd”.

En deze week zei hij dat de opwekkingscapaciteit van Zambia ‘onthoofd’ was door een recente droogte als gevolg van de afhankelijkheid van waterkracht.

“Deze uitdaging was een wake-up call. Nu zijn we wakker geworden”, voegde hij eraan toe en beloofde meer zonne- en thermische energieprojecten.

Gedurende de vijftien jaar dat hij in de oppositie zat, portretteerde Hichilema zichzelf als een voorstander van democratische waarden.

Maar eenmaal in het staatshuis werd hij ervan beschuldigd onderdrukkende maatregelen te hebben genomen waartegen hij zich eerder had verzet, zoals de cyberveiligheidswet.

Hoewel deze wetgeving als noodzakelijk wordt beschouwd voor het aanpakken van zaken als onlinefraude en kinderpornografie, is er kritiek op geleverd omdat zij toezicht mogelijk maakt op iedereen die de staat als onwenselijk beschouwt.

Academicus dr. Sishuwa beschuldigde Hichilema er ook van de wet tegen zijn tegenstanders te gebruiken – precies wat hij onder de vorige regering had bekritiseerd.

“Nadat hij op lovenswaardige wijze de wet op de laster van de president had afgeschaft, wendde hij zich snel tot andere repressieve wetten om critici en politieke tegenstanders te arresteren op grond van allerlei aanklachten, zoals opruiing, smaad, haatzaaiende uitlatingen, spionage en onrechtmatige samenkomst”, zei hij.

De president benadrukt dat zijn regering de rechtsstaat respecteert en niemand om politieke redenen heeft aangevallen.

Hichilema heeft ook een controversieel grondwetsherzieningsproces gesteund, inclusief een plan om het aantal kiesdistricten uit te breiden, zodat er meer parlementsleden in het parlement zouden komen.

Terwijl hij in de oppositie zat, voerde hij met succes campagne tegen een herziening waarin een soortgelijk idee was verwerkt. Hij zei dat dit de toenmalige president Lungu in staat zou stellen aan de macht te blijven en dat het te dicht bij de verkiezingen was om zo’n grote verandering door te voeren.

Hij stelt nu dat Zambia volgens de grondwet elke tien jaar nieuwe kiesdistricten moet creëren.

De president zegt dat de afbakeningsoefening, of de toename van het aantal kiesdistricten, belangrijk is om ervoor te zorgen dat de middelen gelijk worden verdeeld.

En hij heeft kritiek geuit op critici die van plan zijn vrijdag nationale gebeden te houden om tegen het proces te protesteren, door te zeggen dat er al een overlegproces en discussies in het staatshuis plaatsvinden, evenals juridische mogelijkheden om bezwaar te maken.

Nu de klok richting de verkiezingen van volgend jaar tikt, lijkt de president bezorgd over de manier waarop mensen op hem reageren.

Terwijl hij opriep tot het bekoelen van de gemoederen, drong Hichilema aan op geduld en zei dat het tijd kost voordat ontwikkelings- en investeringsprogramma’s op de lange termijn effect hebben.

Maar zoals de stortvloed aan stenen die op hem afkomen bewijst, kan het geduld voor sommigen opraken.